Yaşlılarına yaşamı yasaklamayan kentler

Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinin azalması olarak tanımlanan yaşlanma, biyolojik bir süreçtir. Fiziksel ve ruhsal gerilemeleri hızlanan, özgüvenini yitiren, sosyal statüsü değişen, yalnız kalan, ilgi-sevgi-paylaşma gereksinimi artan, gelir kaybına uğrayan, artık tüketici olan, sıkça hastalanan yaşlı bireylere götürülen hizmetler toplumun refah düzeyine koşut gelişmektedir.

Birleşmiş Milletler “Yaşlılık İlkeleri”nde “toplumsal yaşamdaki yaşlı bireyin bireysel tercihlerine uygun, kapasitelerini geliştirebilecek fırsatlar sunan, güvenli bir çevrede yaşaması” öngörülmektedir. Avrupa Kentsel Şartı Belgesi ise; dezavantajlı (yaşlı, çocuk, özürlü vb.) grupların temel kişilik haklarını kullanabilmeleri, kentlerin, herkesin her yere erişebilirliğini sağlayabilecek şekilde tasarlanması” ilkesine dayanmaktadır. Kamusal dış mekanların işlevselliği, kullanıcıların yaşam kalitesini yükseltir, kentin yaşanabilirlik kalitesini arttırır.

Yaşlı kullanımına uygun olmayan fiziksel çevre, yaşlının özgüvenini azaltır, yaşam alanını daraltır, toplumla bütünleşmesini engeller. Yaşlılar alışveriş, banka gibi zorunlu nedenler, yürüyüş, temiz hava, gezme gibi pasif rekreasyonel aktiviteler ile sosyo-kültürel faaliyetler amacıyla kentsel dış mekanları kullanırlar.

Ülkemizde kentlerdeki fiziksel çevrenin özürlü / yaşlılar için erişilebilir ve yaşanabilir kılınmasına ilişkin yasal ve standart düzenlemeler mevcut ise de, bu tasarım kurallarının açık ve kapalı tüm mekanlarda istenildiği düzeyde yaşama geçmediği bilinmektedir.

Bir kent yaşlısı evi ile gideceği banka arasındaki yolda;
• yaya geçidinde butonlu ışık,
• kaldırımda yönlendirici ikaz araçları,
• yol boyunca çeşme – gölgelik – büfe – genel tuvalet, oturma birimleri,
• üst-alt geçitlerde asansör bulunmuyor,
• kaldırımlar alçak / yüksek,
• merdiven rıht – baskıcı standart dışı,
• kaldırım döşemeleri oynak,
• parkların aydınlatılması yetersiz,
• toplu taşım durakları zemini engebeli ise,
o kent, yaşlılara yaşamı yasaklayan bir kenttir.

Sağlıklı bir kentte, yaşlıların erişebilirlikleri ve toplumla bütünleşmeleri engellenmez. Yaşlı; yürüyerek, tekerlekli sandalye ile, toplu / özel taşıma olanaklarıyla kentsel yaşama dahil olur, kentteki aktivitelerden yararlanır.

Yaşlının yaşamını kolaylaştıran (baston – tekerlekli sandalye – yürüteç kullanılabilen) iç mekanlarda (banka, lokanta, hastane, konut, postane, sinema, huzurevi vb.)
• merdiven – asansör minimum kullanılmalı,
• basamak / eşik yerine rampa kullanılmalı,
• eşik 2 cm.den az , iki yönü pahlı olmalı,
• eşiksiz ve basamaksız ulaşılabilen, standartlara uygun, ana katlara konulan asansör bulunmalı,
• dönel merdiven kullanılmamalı,
• bina girişinde tekerlekli sandalye hareket alanı bulunmalı,
• kapı genişliği ile açılım şekline önem verilir.

Yaşlılara yaşamı yasaklamayan bir kentte;

• Bina girişi yakınında, çeşme-tuvaletli, yeterli aydınlatılan, (mümkünse) üstü kapalı, yaşlı araçlarına özel park yeri ayrılan otoparklar,

• Yüksekliği 15(-), genişliği 150(+)cm. olan, kaymayan – parlamayan – yürümeye uygun dokulu zemini olan, kesilmeyen ve aynı düzeyde zeminli, başlangıç ve bitişi rampalı, mülkiyet tarafında 25(+), bordür tarafında taş dahil 50(+) cm emniyet şeritli, dönüş alanlı, yönlendirme – ikaz araçları bulunan kaldırımlar (yaya yolları),
• Genişliği 90(+)cm., eğimi %8 (1:12), başı ve sonunda düz ve değişik dokulu alan bulunan, kot farklı rampalar arası geçişlerde dinlenme alanı bulunan zemini sert, stabil, kaymaz ve az pürüzlü malzeme ile kaplanan, gerektiğinde bir / iki tarafına yuvarlak hatlı küpeşte konan rampalar,
• Rıht yüksekliği 15, baskıç genişliği 28 cm, iki tarafı küpeşteli, (gerektiğinde) ara sahanlıkları olan, pürüzlü ve kaymayı engelleyici malzeme kullanılan, başı ve sonunda farklı renk ve dokulu sahanlık bulunan, geceleri aydınlatılan merdivenler,
• 180(+) cm. genişliğinde, uygun geçiş süreli, ışıkları butonlu – sesli, buton yüksekliği 120(-) cm., iki kademeli olanlarda orta refüjde bekleme amaçlı yapı adası bulunan, (görme ve işitme özürlüler için) vibrasyon levhası kullanılan Hemzemin yaya geçitleri,
• Yürüyen merdivenleri de bulunan, tekerlekli sandalyeliler için asansörlü, gece –ve gerektiğinde gündüz- aydınlatılan alt ve üst geçitler,
• Basit – açık sembollerin zemin rengine zıt şekilde kullanıldığı (güvenlik=yeşil, risk=sarı,tehlike-acil durum=kırmızı), görme engellilere yolu tanıtan, engellere yaklaşmadan uyaran, işitme engelliler için görsel uyarı kullanılan, kolay görünür yerde, yeterli sayıda, iyi aydınlatılmış ve uluslar arası standartlara uygun yönlendirme ve ikaz işaretleri,
• Bulvar-cadde-sokaklarında güvenlik ve gölgelik amacıyla yol ağaçları,
• Seviye farklılığı en aza indirilerek engellerden arındırılan, bilgi levhaları uzaktan görülür ve anlaşılır olan, tren duraklarında görme engellilerin biniş nokta-çizgilerini fark edebilmesi için belli bölge-yönlerde değiştirilen zemin malzemesi ile kaplanan, işitme engelliler için toplu elektronik yazı levhaları bulunan durak yerleri,
• Yürüyen merdivenli, asansörlü, görme engellilere peron kenarlarını hissettirebilen 70-80 cm. geriden seramik şeritli, metro-hızlı tren-otobüs düzlemlerini birbirine bağlayan asansörlerin olduğu metro – hızlı tren istasyonları bulunur.

İnsan onuruna uygun yaşama, gezme, görme, eğlenme, kültürel aktivitelerde bulunma amacı doğrultusunda yapılanan kentler, yaşlılar için de erişilebilir ve yaşanabilir kentler olacak, hızla kentleşen ülkemizde yaşlılar kentlileşebilecektir.

1. Dönümcü Ş. Yaşlı ve Sosyal Hizmetler. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi,2006; 52 (Özel Ek):p.42-46
2. Dönümcü Ş. Yaşlılık ve Sosyal Hizmetler. XXXV1.Geleneksel Çubukçu Günleri (Türkiye’de Yaşlı Özürlülüğü, Neredeyiz? Nerede Olmalıyız?) Program ve Özet Kitabı. İstanbul, 2005. p.27-31
3. Dönümcü Ş. Yaşlıya Götürülen Sosyal Hizmetlerin Organizasyonu. 2inci Ulusal Geriatri Kongre Kitabı.Antalya:2003, p:72-76
4. Karamehmetoğlu Ş. Yaşlılar İçin Fiziksel Çevrenin Düzenlenmesi. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi,2006; 52 (Özel Ek):p.50-52
5. Sönmez Türel H, Malkoç Yiğit E, Altuğ İ. Kamusal Dış Mekan Tasarımında Kullanıcı Gereksinimlerinin Yaşlılar Yönüyle Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. III..Ulusal Yaşlılık Kongre Kitabı. İzmir:2005.p:224-239

Not: Bu Yazı bianet.org Sitesinde Yayınlanmaktadır.