Koronavirüs ve Yaşlılık: Yaşlılar, COVID-19’dan Neden Bu Kadar Şiddetli Etkileniyor?

COVID-19 pandemisi en fazla toplumda yaşayan yaşlı bireyleri etkilemiştir. Yapılan araştırmalar %15’lik mortalite hızı ile en fazla etkilenen grup olduklarını göstermektedir.

Dünyada en fazla sayıda yaşlı vatandaşı bulunan 30 ülkenin biri hariç (Japonya) hepsi Avrupa ülkeleridir. Bu ülkeler bu özellikleri nedeniyle pandemiden çok fazla etkilenmiş durumdalar. COVID-19’a bağlı ölümlerin %95’i 60 yaş üzerindeki hastalarda olmuştur. Seksen yaş üstünde ise ölümler %50’yi bulmuştur. Ölen vakaların %80’e yakının en az bir adet eşlik eden hastalığı bulunmaktaydı. Eşlik eden hastalıklar diyabet, kalp damar hastalıkları, akciğer hastalıkları, hipertansiyon ve kanser gibi hastalıklardır.

COVID-19’un yarattığı belirsizlik özellikle yaşlı bireylerde büyük bir endişe kaynağı olmuştur. Yaşlı bireyler, çalışma hayatları yoksa, sosyal bağlantılara daha da fazla gereksinim duymaktadırlar. Emekli olup evinde oturan bireyler özellikle bedensel kısıtlılıkları nedeniyle yardıma muhtaçtırlar. Altmış beş ve üstü yaştaki bireylerin sokağa çıkma yasağı ise bu durumu daha da belirginleştirmiştir.

Yaş alan bireylerin COVID-19 ya da başka enfeksiyonlara yatkınları, yaşlanan bağışıklık sistemine bağlıdır. Eşlik eden kronik hastalıklar yanı sıra imünsenesens (yaşlanmaya bağlı gelişen bağışıklık zaafiyeti) de yaşlanan bireylerin özellikle korunmaları gerektiğini düşündürmektedir.

Diğer bir sorun ise çağımızın koşulları gereği büyüklerimizle ayrı kentler ya da muhitlerde yaşamamızdır. Bu da kendilerine hak ettikleri yakın ve özel ilgiyi gösterme olanağını azaltmaktadır. Kendileri sıklıkla evde yalnız yaşamaktadırlar, kısıtlı bir gelir ile geçinmektedirler, otomobilleri yoktur ya da araç kullanmaya elverişli değillerdir, toplu taşıma imkanlarından yararlanamamaktadırlar ve arzu ettikleri zaman sağlık kontrolleri için dışarıya çıkamamaktadırlar. Birçoğunun yaşamsal kaygıları bulunmaktadır ve bazen de tanısı konulmamış depresyonları bulunmaktadır.

COVID-IAGG-AO Rehberi

Yaşlanan bireylerdeki endişeyi gidermek ve COVID-19 salgınından korumak için birçok kurum ve kuruluş yoğun mesai harcamaktadır. Uluslararası Geriyatri ve Gerontoloji Birliği (IAGG) bu sivil toplum örgütlerinden birisidir. IAGG, COVID-19’un önlenmesi için aşağıdaki rehberi önermektedir (COVID-IAGG-AO Guidance):

• Catnap (C): Yeterince Uyu
• Optimistic (O): Depresyonu önlemek için iyimser ol
• Vigor (V): Ev içi spor yap
• Intake (I): Yeterince beslen ve ağız-diş sağlığını koru
• Distancing (D): Sosyal mesafeni koru
• Increase (I): Ailen/Arkadaşlarınla iletişim teknolojisi kullanarak sosyal destek ve teması koru
• Administer (A): İlaçlarını düzenli al
• Get (G): Yeterince güneş ışığı al
• Go (G): Nefes darlığı, göğüs ağrısı, sürekli ateş, iştahsızlık, sürekli halsizlik, uyandırılmakta güçlük varsa ya da yakınlarınız/bakıcınız ile iletişim kurmada zorluk yaşıyorsan acil servise başvur (112’yi ara).
• Actively (A): Ellerini sabun ya da dezenfektan ile aktif olarak yıka
• Order (O): Gıda maddelerini ya da ilaçlarını aile/ bakım verenler/ online alışveriş sitelerinden sipariş et

Yaşlılarda COVID-19 Önlemleri Neden Önemli?

COVID-IAGG-AO rehberi yaşlanan bireylerde olası riskleri azaltmayı hedeflediği gibi, uygun uyku, yeterince spor ya da uygun beslenme gibi tedbirlerle bireyin bağışıklığını artırmayı hedeflemektedir. Sosyal izolasyon yalnızlaştırsa da telefon ya da benzeri teknolojinin kullanımının bu sorunun aşılmasını sağlaması olasıdır. İyimserlik ise önemli bir başa çıkma aracıdır. Yeterince güneş ışığı ise enfeksiyonları önleyebilen D vitamininin eksikliğini giderecektir. Çoğu yaşlının eşlik eden hastalığı bulunmaktadır. Bunlar da COVID-19 için ek risk oluşturmaktadır. Düzenli kullanılan ilaçların aksatılmaması bu bağlamda son derece önemli olacaktır.

Evden çıkamayan ya da engelliliği bulunan yaşlanan bireylerin yardım almaları ve kendilerine yardım teklif edilmesi kaygılarını azaltacak ve yeterince beslenmelerini sağlayacaktır. Gerektiğinde sağlık kurumlarına başvurulması ve el hijyeni de önemli konular arasında yer almaktadır. Yaşlanan sevdiklerimiz çoğunlukla gururlu olmaları, bağımsızlıklarına önem vermeleri nedeniyle aileleri veya çevrelerinden yardım talep etmekte sıkıntı yaşayabilirler. Bu bağlamda kendileri düzenli aralıklarla kapıdan ve uzaktan ziyaret edilip ya da telefon ile aranıp görüşülmelidir. Kendilerine ilaçları hatırlatılmalı, neler yedikleri, ne kadar sıvı aldıkları, sağlık durumları vb sorulmalıdır.

Eğer yaşlılarımızın yemek yapma olanakları yoksa kendilerine bir kap hazırlanmalı ve kapılarının önüne bırakılmalıdır. Yiyeceğin sunulduğu kaplar tek kullanımlık olursa daha hijyenik olmaktadır. Kabın dışı özenle silindikten sonra gıda ısıtılıp yenilebilmektedir.

Yukarıda belirtilen acil ya da 112 servisinin aranmasını gerektirecek sağlığa ilişkin acil değişiklikler dışında hastane ve diğer sağlık kurumu ziyaretleri askıya alınmalıdır. Daha önce alınmış olan acil olmayan ameliyat ve müdahale kararları ertelenmelidir. Hekimler ile görüşülmek istenirse, görüşmeler video, telefon ya da e-mail ile yapılmalıdır.

Toplum içinde yaş ayrımcılığı yapılmaması konusunda hassasiyet gösterilmelidir. Ömrünün son yıllarını yaşayan büyüklerimize hak ettikleri saygı gösterilmelidir. Bazen farkına varmadan toplumsal stereotiplere (yargı kalıpları) ya da önyargılara kapılmamız mümkün olabilmektedir. Bu konuda yeterince hassasiyet gösterilmelidir. Örneğin ülkemizde COVID-19’un yeni gündeme geldiği günlerde hastalığın “yaşlılarda” daha sık geliştiği algısı bulunmaktaydı. Toplum düzeyinde yapılan bilinçlendirme ile bu önyargının önüne geçilmiş oldu.

Fırsat Eşitsizliği ve Risk Grupları

COVID-19 pandemisi insanlar arasında fırsat eşitsizliğini ortaya çıkarmıştır. Bireyin sahip olduğu sosyoekonomik düzey, köken, maddi olanaklar vb. gibi faktörler sağlık hizmetlerine erişimini önemli ölçüde etkileyebilmektedir. Bazı hastalıkların kişinin ırkına, gelirine, eğitim düzeyine ya da alışkanlıklarına bağlı olduğu bilinmektedir. Örn. gelirinin üçte birini kiraya yatırmak durumunda kalan bir aile babasının ailesi ve kendisi için ayrılabileceği kaynaklar, varsıl bir insana göre daha kısıtlı olacaktır. Dolayısıyla hastalığın bulaşması, sağlık hizmetlere olan erişimleri, hatta mortaliteleri farklı olacaktır. Bu bağlamda belediyelere ve sosyal hizmet kurumlarına önemli roller düşmektedir. Hatta istihdam sağlanması bile COVID-19 maruziyetini etkileyecektir.

Yaşlanan bireylerin bakım verenleri de diğer önemli bir risk grubudur. Bazen bu grubu sessiz hastalar olarak adlandırmak mümkündür. Bu kişiler bazen bakımını üstlendikleri yakını ya da hastasının sağlığını o kadar çok öncelerler ki kendi sağlıklarını feda ederler, göz ardı ederler. Bakım verenler işlerini profesyonel olarak yaptıkları takdirde COVID-19 bulaş riski altındadırlar. Bakım verenler sağlık personeli olarak kabul edilmedikleri için çoğu kez enfeksiyon kontrolüne ilişkin düzenlemeler ve eğitimlerden yararlanamayacaklardır. Bu bağlamda bakım verenlere bu konularda destek olunmalıdır.

Ülkemizde yaşlı bireylerin gereksinimlerini karışlamak için kamu ve sivil toplum örgütlerinin çalışmalarının olması sevindiricidir. Özellikle komşu ilişkilerinin az olduğu apartmanlarda yalnız olan bireylere komşuların da destek vermesi sağlanmalıdır. Bu arada kırsalda yalnız başına yaşamayı seçmiş olan büyüklerimizi de unutmamak gerekmektedir. Bu gruptaki yaşlıların doğa koşullarının ağırlığı nedeniyle gıda yanı sıra ısınma, temiz su, alış veriş ve ulaşım gibi temel gereksinimleri de bulunmaktadır. Hatta evlerinde besledikleri ev hayvanlarının bakımına da yardımcı olunmalıdır.

Sonuç

Sonuç olarak sokağa çıkma yasağı nedeniyle evlerde bulunan yaşlılarımızın sağlığını korumak için akılcı adımlar atmak mümkündür. COVID-IAGG-AO rehberi yaklaşımımızı özetlemektedir. Doğru adımlar atıldığı takdirde sevdiklerimiz bu süreçten sağlıklı biçimde çıkacaklardır. Önümüzdeki sorun ise ‘normale geçiş’ sürecinde bu temel korumaya yönelik kuralların nasıl sürdürüleceklerine ilişkindir. Bu konuda verilecek tavizler salgının yeniden ortaya çıkmasına neden olacaktır.