Evinde Yaşam Sürdüren Yaşlılar/Yaşlanmaya Gör

“Her bir evresi kendine özgü sorunları değil, yaşanası zorunlulukları içeren yaşam sürecinde bireyin üretkenliğini artırmayı ve yaşam kalitesini yükseltmeyi hedeflemesi ve bu doğrultuda çaba harcaması önemli ise de; toplumsal yaşamın tehdidi altında incinebilen/savunmasız kalan yaşlıların korunması, kollanması, bakılması ve desteklenmesi gerekiyor” diyerek başladığımız bu yazıyı yaşlılık üzerine bazı notları sıralayarak sürdürelim.

• Yaşlanma biyolojik bir süreç. Ancak bireysel farklılıklar içerir.
• Yaşlıların toplumdaki statülerinin belirlenmesinde gelenekler ve kültür etkin rol oynar.
• Toplumsal refah düzeyi yaşlılara verilen hizmetleri yönlendirir.
• Toplumsal değişim ve gelişim süreci yaşlının aile içerisinde bakımını yük/sorun haline getirmekte / getirdi.
• Sosyal güvenliği olan ve yararlanan kişi sayısı her geçen gün artıyor.
• Ortalama insan ömrünün uzadığından, yaşlı nüfusu artmakta.
• Yaşlılar negatif ayrımcılığa tabi tutulmakta. Niye?
  • Özgüvenleri düşük olduğundan.
  • Göreli yoksulluklarından.
  • Kuşaklar arası dayanışma değil gerilim olmasından.
  • Bağımlı yaşamalarından.
  • Gelirlerinin yetersizliğinden.
  • Potansiyellerinin tanınmaması ve kullanılmamasından.
  • Yaşa göre damgalanarak kategorize edilmelerinden.
  • Yaşlılık dönemine hazırlanmadıklarından.
• Yaşlılık çok yönlü bir sosyal sorun.
• Yaşlılar toplumda marjinalize ediliyor.
• Yaşlı nüfusun artışı çalışma, ekonomi, eğitim, konut, sosyal hizmet ve sosyal güvenlik vb. gibi alanlarda yeni düzenlemelerin yapılmasını zorunlu kılmakta.
• Emekliliğinde geliri azalan, ancak gideri artan yaşlıların ekonomik desteğe gereksinimi olmakta.
• Sosyal güvenliği olmayanların yaşlılığı daha  zor geçer.
• Sağlık; “bedensel, ruhsal ve sosyal yönlerden tam bir iyilik hali” ise; günlük temel gereksinimlerini karşılayamayan, süreli / sürekli bakıma gereksinim duyan, kronik hasta olsun / olmasın tüm yaşlılar sağlıksızdır.
• Kronik hastalığı olan yaşlılar tıbbi tedavi esnasında özellikle sosyal güvenlik ve ekonomik boyutlu sorunlar yaşar.
• Kronik hastalığı olan yaşlı;
  • fiziksel işlev kaybına uğrar,
  • başkalarına bağımlı hale gelir.
  • duygusal travmalar geçirir.
  • Tıbbi bakıma direnç gösterir.
  • Çalışma yaşamına geri dönemez.
  • Kontrole gitmek, ilaç vb. gereksinimlerini karşılamakta güçlük çeker.
  • Aile içinde statü ve rol kaybına uğrar.
  • Çok yönlü sorunlar yaşar.
  • Değişik kaygıları oluşur.
• Özel bakım ve gözetim gereksinimi olan hasta yaşlıya destek verilmezse, tıbbi tedaviden etkin şekilde yararlanamaz.
• Yaşlı, hastalığının farklı evrelerinde karşılaştığı farklı sorunlara farklı tepkiler verir ve farklı savunma mekanizmaları geliştirir.
• Yeterli düzeyde desteklenmeyen yaşlıların yaşam kalitesi olumsuz etkilendiğinden, alınacak çok yönlü önlemlerle yaşlı refahının sağlanması;  toplumsal yaşamı ve dolayısıyla toplumsal barışı  olumlu etkiler.
• Aile üyelerinden, arkadaşlarından, çevresinden, meslek elemanlarından sosyal destek alan yaşlının stresi azalır, ruhsal ve fiziksel sapmaları daha çabuk giderilir.
• Sosyal destek; araçsal yardım ve duygusal yardım ile  sınırlı olsa da;
  • Yaşlının sağlığını etkileyen ruhsal ve sosyal sorunların farkına varılması,
  • Yaşlı ve ailesinin kendi kendine yardım sürecinin kolaylaştırılması,
  • Yaşlı için toplum kaynaklarının  hareketle geçirilmesi,
  • Yaşlı ve ailesinin toplumsal önyargılarının giderilmesi ve çekingen tutumların önlenmesi

yaşlı açısından önemlidir.

• Toplumumuzda,  geleneksel değerlerin etkisiyle yaşlılara bireysel destek verilse de, bu destek kendiliğinden, örgütsüz ve  plansız olduğundan yetersizdir.
• Yaşlılara çok yönlü destek toplumsal sorumluluk ile gerçekleşebilir.
• Yaşlıların toplum içerisinde bakımı; ancak yaşlıyı ve ailesini destekleyici nitelikteki  ara kurumlarla mümkün olabilir.

Yaşlılığa ilişkin bu genel notlardan sonra ülkemizde yaşlılara verilen hizmetin yasal dayanaklarını da kısaca sıralamakta yarar var.

• 1982 Anayasası, sosyal güvenlik kavram ve kapsamı içinde, nesnel sosyal yardımlara (parasal sosyal yardım, sosyal bakım, rehabilitasyon uygulaması) yer vermiştir.
• Uygulamada yaşlılara verilecek sosyal hizmetlerin yürütülmesi için gerekli hukuki düzeni, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu(SHÇEK) Kanunu ile kurmuş, bir aile; anne-babası / büyükleri / yaşlıları için ‘ne yapıyorsa, onu yapma‘ sorumluluğunu SHÇEK Genel Müdürlüğüne vermiştir.
• Kurum; tehlike ve risklere  açık olan yaşlılara; kurum bakımı ve sosyal yardım hizmetleri vermektedir.
• Uzun Vadeli Strateji-Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile  Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planında;
  • Sanayileşme, kentleşme ve aile yapısında meydana gelen değişmeler ve 60 yaş ve üstü yaş grubundaki nüfus artışının , yaşlı kesime götürülecek hizmetlerin önemini artırdığını,
  • Yaşlı kesime yönelik bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin artırılarak sürdürülmesi ihtiyacının önemini ortaya koyduğunu,
  • Yaşlılara yönelik evde bakım hizmetinin destekleneceği,
  • Kurumsal bakım veren huzurevlerinin sayı ve kalitesinin artırılacağı yer almıştır.
• Birleşmiş Milletler (2002) II. Dünya Yaşlılık Asamblesi’nde “Yaşlanma: Uluslararası Eylem Planı” hazırlanmıştır.
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığının koordinatörlüğünde oluşturulan “Yaşlanma Ulusal Komitesi”nce hazırlanan ‘Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı’ Yüksek Planlama Kurulu’nun 01/05/2007 tarih ve 2007/17 sayılı kararı ile kabul edilmiş olup, SHÇEK koordinatörlüğünde ilgili kuruluşların işbirliği ile ‘Uygulama Programı’ hazırlanma çalışmaları sürdürülmektedir.

Türkiye’de yaşlılara verilen hizmet türlerini bir başka yazıda irdelemeye bırakıp bu yazıyı; insanın gözündeki ışığı sise dönüştüren yaşlılığın yol açtığı nedenlerle, bir başka insana/kuruma tutuklu kalan yaşlılara destek verilmesinin -her şeyden önce- insanlık görevi olduğunu düşünerek harekete geçen herkese sağlıklı bir yaşam dileğiyle noktalayalım. (ŞD/TK)

* Şadiye Dönümcü. Sosyal Hizmet Uzmanı.

** Bu yazıda; http://sosyalhizmetuzmani.org/yaslisosyalhizmetlerimiz.htm,

http://sosyalhizmetuzmani.org/yasligoturulansosyalhizmet.doc,

http://shcek.gov.tr’den yararlanıldı.

Not: Bu Yazı bianet.org Sitesinde Yayınlanmaktadır.