Evde Bakılan Yaşlıya Yönelik Hizmetler
Ülkemizde yaşlıya yönelik evde bakım hizmetlerinin gelişim sürecinin, öznel farklılıklar olsa da, diğer ülke uygulamalarına benzer bir süreç izlediğini söylemek mümkün.
Yaşlıya yönelik en yaygın bakım türü olan evde bakım modelinin dışarıdan ve profesyonellerle desteklenmesi gerektiğini vurgulayıp, bu yaşlılara verilen kurumsal destek hizmetlerinin(**) geçmişine kısaca baktığımızda;
• Ülkemizde yaşlının evde bakımına yönelik ilk proje “Ankara Seyranbağları huzurevine yerleşmek üzere başvurup sıra bekleyen yaşlılara; huzurevine kabul edilinceye kadar ki süreç içerisinde evlerinde yemek servisi ve hemşirelik hizmetleri verilmesi” amacıyla 1987 yılında başlatıldığı, ancak işlevsel olamadığı,
• Ülkemizdeki ilk ‘Yaşlı Kulübü’nün 1991 yılında İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’nün girişimiyle Tokat’ta açıldığı, yöre yaşlılarının sosyal yoksunluklarını giderme amaçlı rekreasyonel etkinliklerde bulunduğu,
• Evinde yaşayan yaşlıların sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 1992 yılında çıkarılan “Yaşlı Danışma ve Dinlenme Merkezi Çalışma Esasları Hakkında Yönerge” uyarınca ‘Yaşlı Danışma Merkezleri’ açıldığı,
• 1993 yılında SHÇEK Genel Müdürlüğü’nce evlerinde yalnız yaşayan yaşlılara yardımcı olmak ve evde bakım hizmetinde yer alacak ara personelin yetiştirilmesi amacıyla başlatılan projenin Ankara, Adana, İzmir ve İstanbul illerinde uygulandığı ancak sürdürülemediği,.
• “Evde Bakım Hizmet Modeli” ilk kez Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğü “Özürlülerin Tespiti, İncelenmesi, Bakım ve Rehabilitasyonuna ilişkin Yönetmelik”te (19.08.1993/21673 sayılı RG.) ‘Evde Hizmet’ olarak yer aldığı,
• Ankara Büyükşehir Belediyesi bünyesinde 1994 yılında kurulan ‘Yaşlılara Hizmet Merkezi’ nde uygulanan ‘Evde Bakım Projesi’, alanında ilk olup, üye olan yaşlılara; Ev sağlık – Evde takip hizmetleri – Evde Yardım – Evde bakım-onarım hizmeti verildiği, sadece sağlık ve temizlik hizmeti karşılığında cüz’i bir para alındığı, hizmete talebin yüksek olduğu,
• Evde Yaşlı Bakımı için eleman yetiştirme amaçlı “Yaşlı Bakıcılarının Eğitimi” projesine ilişkin protokolün SHÇEK Genel Müdürlüğü – Milli Eğitim Bakanlığı – Milli Eğitim Sağlık Eğitimi Vakfı arasında i 23.12.1999 tarihinde imzalandığı,
• SHÇEK-MEB arasındaki koordineli bir çalışmayla “Yaşlı Bakım Elemanı Eğitimi Müfredat Programı”nın 2000 yılında geliştirildiği ve halen Ankara Emek 100.Yıl Kız Meslek Lisesi’nde eğitim verildiği,
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İstanbul Sağlık A.Ş.’nin yaşlı hastalar için evde sağlık destek hizmetleri – ücretli tıbbi bakım – refakat hizmetlerini, 2001 yılından bu yana doktor, bakım hemşiresi, hasta takip hemşiresi, fizyoterapist, sosyal hizmet uzmanı, psikolog ve bakım destek personelinden oluşan profesyonel bir ekiple yürütüldüğü,
• SHÇEK Yaşlı Danışma Merkezleri süreç içerisinde üye olan yaşlıların sosyal-kültürel aktivitelere katıldığı, birbirleri ile dayanışma içine girdikleri merkezler haline dönüşünce 2001 yılında adının ‘Yaşlı Dayanışma Merkezi’ne dönüştürüldüğü,
• Alzheimer hastası yaşlıların gündüz bakımlarını sağlayarak yaşlıya ve ailesine destek hizmetleri sunmak amacıyla SHÇEK Genel Müdürlüğü, Ankara Yenimahalle Kaymakamlığı ve Alzheimer Derneği arasında imzalanan protokol gereği Ankara Ümitköy Huzurevi Müdürlüğüne bağlı olarak açılan Batıkent Alzheimer Hastası Yaşlılar Gündüzlü Bakım Merkezi 20.3.2003 tarihinde hizmete açıldığı, Merkez Danışma Kurulu’nun kararıyla 2006 yılı Haziran ayından bu yana etkinliklerini Huzurevi bünyesinde sürdürdüğü,
• 1. Sosyal Hizmetler Şurası(2004) Sonuç Bildirgesinde; “Şura, iyileştirici nitelikteki sosyal hizmetlerin yanı sıra koruyucu – önleyici – geliştirici – değiştirici nitelikteki sosyal hizmetlerin de yaygınlaştırılması gerektiğini kabul etmektedir.” kararı alındığı,
• Sağlık Bakanlığı “Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik” (10.3.2005/25751 RG.) ile; özel hukuk tüzel kişilerine veya gerçek kişilere ait sadece evde bakım hizmeti sunmak üzere açılan ve faaliyet gösteren müstakil “Evde Bakım Merkezi” ve özel sağlık kuruluşları bünyesinde bulunan “Evde Bakım Birimi”nin açılış ve işleyişine ilişkin esasların düzenlendiği,
• 5378 sayılı “Özürlüler Ve Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”(07.07.2005 RG.) ile özürlülere bakım hizmeti verme sorumluluğunun SHÇEK’e verildiği, bakıma muhtaç özürlü(yaşlıların da) bireylerin resmi / özel bakım merkezlerinde / ikametgahlarında bakımlarının güvenceye alındığı,
• Bakıma muhtaç özürlü yaşlıların bakım merkezlerinde / ikametgahlarında bakılmalarına ilişkin hususların 30.06.2006 tarihli yönetmelikle düzenlendiği,
o gündüzlü bakım merkezlerinden, günde sekiz saat süreyle tam gün hizmet alan bakıma muhtaç özürlü yaşlılara için bir aylık net asgari ücret tutarında, günde üç saat süreyle yarım gün bakım hizmeti alanlar için asgari ücretin yarısı tutarında SHÇEK tarafından ödeme yapıldığı,
o Özürlü yaşlıya bireyin yaşamını öncelikle bulunduğu ortamda sürdürmesi amacıyla belli esaslar dahilinde bakım gereksinimi olan özürlü yaşlının evde bakımını sağlayan akrabasına net asgari ücret tutarında SHÇEK tarafından ödeme yapıldığı,
• 10.02.2007 tarihli Kanun değişikliği ile; “Sosyal güvenlik kurumlarına tabii özürlülerin bakım hizmetlerinden yararlanması”nın sağlandığı, 23.10.2007 tarihli yönetmelik değişikliği ile bakım hizmetinin işleyiş ve uygulamasının genişletildiği,
• 5579 sayılı ‘SHÇEK Kanununda değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’da (01.02.2007) ‘Yaşlı Hizmet Merkezi’ tanımına yer verilerek gündüzlü bakım ve evde bakım hizmetlerinin sunumuna olanak yaratıldığı,
• Birleşmiş Milletler 2. Dünya Yaşlılık Asamblesi (2002)nde hazırlanan ‘Yaşlanma Uluslararası Eylem Planı’ çerçevesinde DPT Müsteşarlığı’nın koordinatörlüğünde SHÇEK gibi ilgili kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile oluşturulan“Yaşlanma Ulusal Komitesi” tarafından hazırlanan “Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı”(***) hazırlanmış ve Yüksek Planlama Kurulu’nun 01/05/2007 tarih ve 2007/17 sayılı kararı ile kabul edildiği,
• “Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı”nda;
o Uzun süreli bakım – gündüzlü bakım – evde bakım , sosyal hizmetler ile diğer toplum hizmetlerinin koordinasyonunun sağlanması ve iyileştirilmesi ,
o Yaşlıların beden ve ruh sağlığı açısından kendi yaşam alanlarının korunması için evde bakım ve tedavi hizmetlerinin geliştirilmesi, bununla ilgili politikaların oluşturulması ve kurumlar arası işbirliğinin sağlanması ,
o Yaşlıların yaşadıkları çevreden ayrılmadan gereksinim duydukları hizmetleri karşılama ve ailesinin ilgi göstermediği yaşlılara güvenli bir yaşam sunma görevinin devletin politikasında yer alması ve devletin uzmanlaşmış kadroları bulunan kuruluşlarının (Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Üniversiteler, Belediyeler vs.) bu görevi üstlenmesi,
o Hem kendi evine hem de huzurevinde yaşayan yaşlıların yaşamla kucaklaşabilmesi için boş zamanlarını geçirebileceği gündüzlü merkezlerin açılması eylemlerinin yer aldığı,
• Yüksek Planlama Kurulu Kararı gereğince, Ulusal Eylem Planı’nda yer alan eylemlerin uygulamaya dönüştürülebilmesi için, hazırlanacak ‘Uygulama Programı’nın esas-çerçevesini, izleme – değerlendirme – yönlendirilme mekanizmasının SHÇEK Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde, DPT Müsteşarlığı ve ilgili kuruluşların işbirliği ile oluşturulması çalışmalarına başlandığı,
• SHÇEK tarafından temel ihtiyaçlarını karşılayamayan ve yaşamlarını en düşük düzeyde dahi sürdürmekte güçlük çeken korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç yaşlılara ve ailelerine ayni-nakdi yardım yapıldığı,
görülmekte / bilinmektedir.
Bu yazıyı “Her 200 yaşlıdan 199’unun evinde yaşadığı ülkemizde, yaşlıların evde bakımına ilişkin mevzuatın henüz oluşturulduğu günümüzde, hazırlanacak ‘Yaşlanma Ulusal Eylem Planı Uygulama Programı’nın dayanağında yaşlılara yönelik mevcut hizmetlerin iyileştirilmesi-yaygınlaştırılması, yeni hizmet modellerinin planlanması-geliştirilmesi- uygulanması, sektörler arası işbirliği ve izleme sistemiyle bakım verenlerin /ailelerin güçlendirilmesi” dileğiyle noktalayalım.
*Şadiye Dönümcü. Sosyal Hizmet Uzmanı.
Bu yazıda; (**)SHÇEK 26. Danışma Kurulu Ön Çalışma Raporu-2007
(***) Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı (DPT Sosyal sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No:2741, Ankara, 2007)ndan yararlanılmıştır.
Not: Bu Yazı bianet.org Sitesinde Yayınlanmaktadır.
