Bilgelik İkilemi

Yetkinlik ve bilgelik arasındaki süreklilik, psikologların dikkatini çeker. Sternberg’e göre, bilge bir kişi başkaları tarafından “bir soruna veya duruma bakmak ve onu çözmek için eşsiz bir yetenek” ile donatılmış biri olarak algılanır. Onları değiştirmek için hem resmi tanımların hem de yetkinlik ve onun en yüksek tezahürü bilgeliğinin, sezgisel sezgilerinin sadece olayların doğası hakkında derin bir içgörü değil, aynı zamanda – ve hatta daha da fazlası – hangi eylemin yapılması gerektiğine dair keskin bir anlayışı vurguladığını unutmayın. Hem bilgelik hem de yeterlilik en çok, kuralcı güçleri açısından değerlidir.

Yetenek ve onun üstün biçimi deha, yetkinlik ile onun yüce biçim bilgeliği, hem birlikte hem de karşıt biçimde mevcuttur. Bunlar aynı yaşam döngüsünün iki aşamasıdır. Yetenek bir vaattir, yetkinlik bir farkındalıktır. Dahi (ve yetenek), genellikle gençler için söylenir. Bilgelik ve yeterlilik, olgunluğun meyvesidir. Mozart’ın şeytani yüzü, dehası; Tolstoy’un budaklanmış yüzü, bilgeliğin yüzüdür. Bilgelik ve gençlik arasındaki ödünleşim, filozoflar, psikologlar ve şairler tarafından farkedildi. Bilgelik ve yeterlilik, yaşlanmanın ödülleridir.

Her iki yönde de istisnalar olsa bile, bu durum en azından geniş istatistiksel anlamda doğrudur. Bilim insanlarında, çığır açan keşiflerin yaşı otuzda zirveye çıkıyor ve sonra daralıyor. Dahi Einstein, yirminci yüzyılın ikonik keşfini, özel görecelik teorisini formüle ederken yirmi altı yaşındaydı. Yirminci yüzyıl ikonik tehdidi Einstein, Başkan Roosevelt’e enerji, savaş, barış ve nükleer konularda tavsiyelerde bulunurken ise altmış yaşındaydı.

Uzun bir yaşamla kutsanmış bir dahinin yaratıcı yolculuğunda, dahiliğin ne zaman sona erdiğini ve bilgeliğin başladığını söylemek genellikle zordur. İkisi, yaratıcı başarı sürecini yaşlılığa itmek için sorunsuz bir şekilde harmanlanmıştır. Michelangelo’nun en büyük eseri olan Sistine Şapeli’nin tavanı, sanatçı otuzlu yaşlarındayken tamamlarken, Vatikan St.Peter Katedrali’nin yeniden inşasını yetmişli yaşlarına kadar yönetti.

Deha ve bilgeliğin böylesine kesintisiz ilerlemesi ve harmanlanması hayranlık uyandırıcıdır ve bitmiş bir kalite, harika bir hayata tatmin edici bir doruk noktası ekler.

Daha sıradan, hepimizin “saman alevi” türünde parlayan ama yine de kendi sessiz yollarında yaptıkları işte son derece yetkin olan insanları da tanıyoruz.

The Wisdom Paradox: How Your Mind Can Grow Stronger As Your Brain Grows Older. Elkhonon Goldberg.

Beynimiz 60 yaşından sonra her sene ortalama %4 küçülmekte. Beyin hacimsel olarak ufalıyor ama hala etrafına göre en doğru kararları vermeye devam ediyor, yeni fikirler üretiyor, gençlere bir söz söyleyince onlar kendilerini aydınlanmış hissediyor!

Donanım bu kadar küçülüyor ama beyin hala böyle nasıl çalışıyor diye sorunca, ortaya bilgelik ikilemi çıkıyor. Bazen hastalık diye tanımlansa da yaşlılık doğal bir süreç ve bunun elbet belli belirtileri de var. Bunlar, yeni bir şey öğrenme, hızlı işlem yapabilme kapasitesi zayıflarken, parça parça bilgileri birleştirip, onlardan büyük anlamalar çıkarabilme, doğruyu yanlışı daha iyi görebilme anlamında “bilgelik” artıyor.

Hayvanlara bakınca şunu görüyorsunuz. Avcı hayvanlar sürüye saldırdığında bazı gençler, yaşlıları koruyorlar. Hani güçlü olan yaşayacak diye biliriz ya.. Hayvanların hepsinde öyle değil. Sürülerde güçlü olan soyunu devam ettiriyor ve hayvanlar, yaşayabilmek için yaşlılarını koruyorlar. Neden diye bakıldığında ilginç bir şey ortaya çıkıyor.

Sürü göç edeceği zaman o yaşlıların bir kısmı, ya da bilge! olanları hedefledikleri yöne doğru uzun uzun bakıyorlar. Sürünün gençleri de kalkıyor, onların baktığı yöne doğru gitmeye başlıyorlar. Sürü, yaşlıların yemin, suyun, şartların en uygun olduğu yolu gösterdiklerini biliyorlar, çünkü onların bir yaşanmışlık, bir deneyim birikimi var. Bu yetenek ise yaşanmışlıkla gelişiyor, kitaptan okuyarak, araştırarak vs.. değil, doğrudan yaşanmışlıkla ilgili.

Beyin yaşlandıkça bazı görevlerde yavaşlamasına rağmen birçok yönden kazandığına dair şaşırtıcı yeni kanıtlar sunuyor. En önemlisi, “bilgelik” olarak nitelendirdiği şeyde, hızlı ve etkili kararlar almak için bir ömür boyunca edindiği bilgi ve deneyime dayanma yeteneğini arttırıyor.

Yaşlandıkça, beynimizi kullanmaya devam ettiğimiz sürece, görüntü tanımada daha iyi hale geliyoruz – daha büyük resmi görüyoruz. Dolayısıyla, yaşamın ayrıntılarıyla uğraşmakta daha az becerikli olsak da, yaşamdaki kalıpları ve durumları daha net görebiliyoruz. Bu, daha iyi kararlar verebileceğimiz ve ne yapacağımızı, neye ihtiyaç duyduğumuzu ve hangi eylemi genç olduğumuzdan daha kolay yapacağımızı bildiğimiz anlamına gelir.

Böylece yaşlı insanlar, durumları daha doğru ve hızlı bir şekilde boyutlandırabilir ve ne yapılacağını ve ne zaman yapılacağını bilir! Bu bilgeliğin bir yönüdür.

Goldberg, yaşlıların başarılarını cesaretle ilişkilendirir. Bu yaşlandıkça yeni beyin hücreleri üretemeyeceğimize dair yaygın inançla çelişir ve yaşlandıkça beyni aktif tutmanın önemini yeniden vurgular. Bize beynin, kelimenin tam anlamıyla, nasıl kullandığımızla şekillendiğini hatırlatır. Örneğin, bir müzik aleti çalmayı uygulayan insanlar düzenli olarak daha büyük bir Heschl’s gyrus, beynin ses işlem merkezini geliştirirler.

Beyin egzersiz yapmak ve güçlendirmek için asla geç değildir, tıpkı fiziksel egzersizin sizi 103 yaşındayken bile vücudunuzu güçlendirdiği gibi.!

Çeşitliliktir ilerleme.

Bilim hep ilerler, durduğu görülmemiştir.

Kültürler hep evrilir, onun da durduğu görülmemiştir.

Karşıt fikirleri duymaya dahi alışmamış bir nesilden bilgece davranış beklenemez.

İnternette mevcut bilgileri doğru, işine gelen ya da yeterli bularak kabul edip sorgulamayan ve hatta nasıl sorgulanacağını dahi bilmeyen bir nesil için yaşlı, erişilmesi zor ve hatta gereksiz görülmekte. Tıpkı bir adamın ansiklopedilerini “karım her şeyi biliyor” diyerek satışa çıkardığı fıkraya benzemesi gibi.

Bu gün, o yaşlıları evlerine kapatıp her yeni nesilde dünyayı yeniden keşfetmeye zorlanıyoruz. Bu da bize çok fazla zaman kaybettiriyor. Yaşlılarla birlikte yaşayan toplumlar çok büyük avantajlar sahibidirler. Siz yüksek seviyede kararlı, çeşitli ve değişken bir yaşanmışlık geçirdi iseniz, beyninizde bu bilgelik yüksek değerlerde oluşuyor.

Buna bilge yaşlılık deniyor.

Şimdilerde büyüteç ile aradığımız bilge kişiler yurt dışında çalışmakta, geri kalanlar ise evlerinde hapis.

“ne kadar az bilirseniz; o kadar şiddetle müdafaa edersiniz”

“akılsızca bir şeyi milyonlarca kişi söylese de o şey yine akılsızcadır”

“insanlar bilgisiz doğar, aptal değil; sonra eğitilerek aptal olurlar…”

Bertrand Russell.

Not: Bu Yazı airporthaber.com Sitesinde Yayınlanmaktadır.