Alzheimer : Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi
Alzheimer hastalığına yakalanan kişiler adım adım çevresinden ve kendisinden uzaklaşmaya başlar.
1. Plaklar
Beta-amiloidinler olarak bilinen protein çeşitli şekillere girerek beyin hücrelerine zarar verir. Alzheimerlı beyin hücrelerinin ölmesinde esas sebep olarak bu protein görülüyor.
2. Yumaklar
Ulaşım ve iç destek sistemine bağlanmış olan beyin hücreleri, besin ve diğer gerekli malzemeleri taşıyabilmek adına uzun uzantıları kullanır. Alzheimer bu taşıma işlemine zarar vererek beyin hücrelerinde anormal yumaklar oluşturur ve bu da beyin hücrelerinin ölümüne yol açar. Bu nedenler haricinde çeşitli risk faktörleri de bulunur.
3. Yaş
Yaşı ilerlemiş olan kişilerde alzheimer görülme riski artış gösterir. Normal yaşlanma sürecinin bir parçası olmayan alzheimer, 65 yaşını geçen kişilerde büyük oranda artar. 85 yaş ve üstü alzheimer hastalığına yakalanan kişiler, bu hastalığa yakalanan kişilerin yarısından fazlasını oluşturur.
4. Aile geçmişi ve genetik
Aile bireylerinin geçmişinde alzheimer olması halinde bu hastalığa yakalanma olasılığı bulunur. Bir nevi miras olan bu hastalığın mutasyonlar sebebiyle de başlangıç gösterdiği tespit edilmiş olsa da, kalıtsallık sebebiyle alzheimer hastalığına yakalanma olasılığı %5’tir.
5. Yaşam tarzı ve kalp sağlığı
Kötü yaşam koşulları ve alışkanlıkları birçok hastalığa davetiye çıkarır. Sebze ve meyvesi eksik olan diyetler, kötü kontrollü diyabet, homosistein düzeyinin artması, yüksek kolesterol, yüksek kan basıncı, sigara içmek ve egzersiz yapmamak gibi sebepler alzheimera neden olabilir.
Diğer yandan sık sık tekrar eden baş travmaları ve hafif bilişsel bozukluk da alzheimerı tetikleyen durumlardır.
Alzheimer Belirtileri Nelerdir?
1. Unutkanlık
İnsanların isimleri ya da yüzleri, gözlük ve cüzdan gibi eşyaları ya da bir işin yapılıp yapılmadığı unutulur. Günlük hayatın akışında herhangi biri tarafından da unutulabilecek türden şeyler olarak görülse de, alzheimer hastaları olur olmadık yerlerde eşyalarını bırakabilir. Yeni tanıştığınız insanları tanımıyor, size sorulan soruları unutuyor ve eşyaları nerede bıraktığınızı hatırlamıyorsanız bir doktora görünmelisiniz.
2. Hafıza kaybı
Günlük hayatı önemli ölçüde etkileyen ve günlük yaşam aktivitelerinin yapılmasına engel olan Alzheimer, tuvalet kontrolü, yemek yeme adabı ve düzeni ve kişisel bakım gibi temel becerilerin yok olmasına neden olur.
3. Kazanılmış beceri kaybı
Sık sık tekrar eden ocakta yemek unutma, araba kullanırken gereken tepkileri verememe, para üstü hesaplayamama, yeni öğrenilen şeyleri akılda tutamama, bankamatik ve cep telefonu kullanmayı öğrenememe gibi durumlar göz ardı edilmemelidir.
4. İletişim
Bir tanıdığın hatırlanmadığı ve bir süre sonra hatırlandığı durumlar doğal olarak karşılansa da, kelime bulma konusunda güçlüklerin çekilmesi, akıcı bir şekilde konuşamama ve konuşmayı çeşitli nesneleri hatırlamak için bölme gibi durumlar iletişim sorunlarına yol açar ve alzheimerı işaret eder. Sorulan sorular ya da verilen cevaplar kısa ve basittir.
5. Oryantasyon bozuklukları
Ayın ya da haftanın hangi gününde olduğu bilinmediği durumlarla sık sık karşılaşılır, genellikle kısa süre içinde takvimle uyum sağlanır. Alzheimer hastaları gün, ay ve yıl gibi zamansal bilgileri kaybetmeye başlar. Günlük olayların takibi zorlaşır. İçinde bulunulan ortam bilinemeyebilir. Kişisel bilgiler dahi unutulabilir.
6. Muhakeme güçlüğü
Yaşanan olaylara mantık dahilinde bir tepki verilemez. Olaylar konusunda bir sonuca varılamaz ve yaşananlar anlaşılamamaya başlanır. Bununla birlikte karar verme konusunda güçlükler görülür.
7. Davranış ve kişilik değişiklikleri
Duruma uygunsuz ani davranışlar ortaya çıkabilir. Sebepsiz yere sinirlenen kişiler, gündüzleri hayal ettikleri ses ve olaylardan dolayı korkabilir. Dahası bu tür hayali olayların ajite edildiği görülür. Diğer yandan bu tür kişiler huzursuz, şüpheli, ilgisiz ya da sinirli birer kişi haline gelebilirler.
Alzheimer Nasıl Anlaşılır?
Alzheimerın anlaşılabilmesi için çeşitli muayene ve testlerin yapılması gerekir. Fiziksel ve nörolojik muayene söz konusu olduğu zaman kuvvet kontrolü, refleksler, denge, eş güdüm, işitme ve görme duyusu, sandalyeden kalkma ve odanın içinde yürüme gibi çeşitli testler uygulanır. Laboratuvar testleri ise vitamin eksikliği, tiroid testleri ve kan testleri şeklinde olur. Hafıza ve buna benzer düşünme becerileri ile yaklaşık 10 dakika süren mental durum testleri de alzheimer tanısı için önem taşır. Bellek ve düşüncelerin daha kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi için birkaç saate varan nöropsikolojik testler uygulanabilir. Diğer yandan MRG, BT ve PET gibi beyin görüntüleme testleri yapılır.
Alzheimer Tedavisi Nasıl Yapılır?
Alzheimer hastalığının tedavisinde 3 basamaktan oluşan evreler bulunur. İlk basamak eğitim, ikinci basamak ilaç ve üçüncü basamak destek şeklinde olur. Bu süreç boyunca hastalığın evreleri de takip edilir. İlk olarak hasta ve ailesi hastalık, hastalığın nasıl ilerleyeceği ve ne tür sorunlara yol açacağı hakkında bilgilendirilir. Hastanın gözetim altında tutulması gerektiği söylenir. Hastaların araç kullanması halinde hem kendisi hem de başkaları tehlike altına gireceği için araç kullanımına izin verilmemesi gerekir.
1. İlaç tedavisi
Alzheimer hastalığının tam olarak iyileştirilebilmesi adına henüz %100 etki gösteren bir ilaç bulunmasa da, hastalığın seyrini değiştirebilmek ve hastanın yaşam kalitesini artırabilmek adına çeşitli ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar ile birlikte kişinin üç aşamalı evrenin son aşamasına gelme süresi uzatılmaya çalışılır. Aynı zamanda meydana gelebilecek olan zor durumların da bu şekilde önüne geçilebilir. Hastaya verilecek olan ilaçlardan ilki hali hazırda beyinde yer alan asetilkolin miktarını arttırmaya yönelik olarak kolinesteraz inhibitörerdir.
Günümüzde alzheimer hastalığı için 4 farklı ilaç tedavi olarak kullanılır. Bu ilaçlar yalnızca unutkanlığı gidermek için değil, aynı zamanda hırçınlığın önüne geçilmesi ve sinirlerin yatıştırılması gibi sebeplerden dolayı da kullanılır. Bununla birlikte her ilaçta olduğu gibi bu ilaçların da çeşitli yan etkileri bulunur. Bunlar, kusma, ishal ve bulantı şeklinde belirtilerden oluşur.
2. Destek tedavisi
Alzheimer teşhisi konulmuş hastaların hayatını daha iyi bir hale getirmek için onlara çeşitli yöntemleri kullanarak yardım etmeniz gerekir. İlk olarak yapılması gereken şey hastaya, hastalığı konusunda bilgi vererek onu hastalığa alıştırmak ve kişinin hastalığını kabul etmesine yardımcı olmak olur. Bununla birlikte hastanın yapmak istediği tüm aktivitelerin desteklenmesi önem taşır. Günlük hayatta kolay bir şekilde yapılabilen tuvalet, banyo, dışkı ve idrar kontrolü, alışveriş, giyinme, yemek yeme, ev işleri, para işleri, yemek hazırlama ve düzenli bir şekilde ilaç kullanma gibi eylemlerin takip edilmesi gerekir. Hastaların bu tür eylemleri bir başkasının yardımı olmadan yapabilme becerisi aynı zamanda yaşam kalitesini de gösterir.
- Hastanın mümkün olduğu sürece, her daim içinde bulunduğu ve alışık olduğu yerlerde olmasını sağlamalısınız. Tanıdığı eşyalardan uzaklaştırmanız halinde yaşanacak olan bu değişim yeni bilgileri ve yerleri öğrenme konusunda güçlüklere yol açacağı için unutkanlığını daha da çok belirginleştirir.
- Hastaların ev içinde daha kolay dolaşmasını sağlayacak türden eşyalar almalı ve bu eşyaları da yine bu amaçla düzenlemelisiniz. Evin daha aydınlık olmasını sağlamalı, kaymaya sebep olabilecek türden terlik ve ayakkabılardan kaçınmalısınız.
- Hastalığın ilk dönemlerinde hastaya ne yapması gerektiğini, o günün tarihini, tanıdık insanların kim olduğunu ve olup biten olayları tekrar tekrar hatırlatmalısınız.
- Eşyaları bulma güçlüğü çeken hastalara yardımcı olmak için neyin nerede olduğu ve eşyaların nasıl kullanıldığı konusunda hatırlatmalar yapmalı ve bu kişilerin daha kolay hatırlamasını sağlayabilmek adına etiketler kullanmalısınız.
- Yemek yemeyi reddetme ya da aşırı yemek yeme isteği gibi durumlarla karşı karşıya kalınması halinde, hastanın ne zaman yemek yeyip yemeyeceğine bizzat karar vermeli ve sofra saatlerini kendiniz belirlemelisiniz.
- Giyinme güçlüğü çeken hastalar için fermuarlı ya da düğmeli giysilerden ziyade sade kıyafetler seçmelisiniz.
- Duş alma konusunda zorluk çeken hastaların mümkün olduğu sürece kendi kendilerini yıkaması için bırakmalı, fakat bu sırada hastayı yönlendirmelisiniz.
- İdrar kaçırma sorunu yaşayan kişilerin gece yatmadan önce sıvı alması engellenmelidir. Bununla birlikte gün içerisinde düzenli aralıklarla tuvalete götürülecek olan hasta, bu sorunun üstesinden gelebilir. Geceleri tuvalet ışığının açık tutulması, hastanın adım atacağı yerlerde zorluklar yaşamamasını sağlar. Fakat bu durumun kontrol edilememesi halinde erişkin tipi hasta bezleri kullanılabilir.
- Demans, yeni şeyler öğrenme konusunda zorluklar çıkartsa da günlük işler konusunda hastaya yardım etmeli, eski hobilerini yapması konusunda onları teşvik etmelisiniz.
- Zaman zaman saldırgan, şüpheci, öfkeli ve hırçın tavırlar sergileyebilen hastalar, kimi zaman bağımsızlığını kaybettiği için depresyona girebilir. Bu gibi durumlarda doktorla görüşmeniz en doğrusu olacaktır.
- Hastanın evden tek başına çıkması ve kaybolması mümkün olduğu için evin kapısını kilitleyerek evden habersiz bir şekilde çıkmasını önlemeniz gerekir. Bununla birlikte hastanın takacağı bir künye ya da etikete kimlik ve iletişim bilgilerini koyarak kısa süre içinde tekrar bulunabilmesini sağlayabilirsiniz.
Hastalık erken dönemde teşhis edilirse tedavisi daha kolay olur. Davranış kusuru ve hafıza sorunlarının tespit edilmesi halinde doktora gitmeniz gerekir. Testlerin ardından hastalığın teşhis edilmesi durumunda ilaç tedavisine geçilir. Hasta ile ilgilenmek, onların çaresiz hissetmesine engel olmak hastayı güvende hissettirerek iyileşme sürecini hızlandırır. Doktorlardan yardım alma konusunda çekinmemelisiniz.
Alzheimer Hastaları Neden Ölür?
Alzheimer hastaları çeşitli komplikasyonlardan dolayı hayatını kaybeder. Tedavisi olmayan dejeneratif hastalık olan alzheimer, beyin hücrelerinin ölümüne yol açar. İleri seviyeye ulaşmış olan hastalık 2 yıl içinde ölüme sebep olsa da ilk safhanın ardından 15 – 20 yıl kadar yaşanılması da mümkün olur. Zaman içinde öksürme, nefes alma ve yutkunma gibi doğal reflekslerini kaybeden hastaların hareket etme, konuşma ve tat alma gibi becerileri de yok olur. Yutkunma ve çiğneme refleksini kaybeden hastalar, yiyecekleri soluk alırken içine çekeceği için soluk borusuna kaçan yiyecek ya da içecek akciğere kaçabilir. Bu gibi durumlarda sağlıklı kişiler öksürerek bu durumdan kurtulabilecek olsa da, Alzheimer hastaları bu durumu bilinçli bir şekilde yerine getiremeyeceği için sorun yaşar.
Alzheimer hastalarının ölümüne en sık sebep olan durum ise aspirasyon pnömonisidir. Bu durum felce de neden olabilir. Bir diğer ölüm sebebi ise kalp krizi olur. Ağır alzheimer hastaları hareket etme kabiliyetlerini kaybedecekleri için yatağa bağlı bir şekilde yaşama zorunluluğu yaşarlar. Bu gibi durumlarda bilindiği üzere hareketsizlik sebebiyle kan pıhtılaşması görülür. Kalp sağlığı olumsuz bir şekilde etkilenen hastaların kalp krizi geçirme olasılığı da artar. Alzheimer hastalarının ölümle yüzleşme sebeplerinden bir diğeri ise basit enfeksiyonlardır. Güç ve iştah kaybı, kilo kaybına neden olarak bağışıklık sistemini olumsuz yönde etkileyeceği için vücudun enfeksiyonlara karşı direnç gösterememesi sebebiyle ölümler meydana gelebilir.
Not: Bu Yazı mynet.com Sitesinde Yayınlanmaktadır.
