TOLSTOY’UN BİSİKLETİ (1)

Büyük yazar Lev Tolstoy, 7 yaşındaki oğlu Vanichka’nın ölümüne o kadar üzülür ki, dünyaya küser ve münzevi bir hayat yaşamaya başlar. O günlerde Moskova Bisiklet Severler Derneği, kafasının dağılmasına vesile olabilir diyerek kendisine bir bisiklet hediye eder. Bu olay yaşandığında Tolstoy 67 yaşındadır ve daha önce hiç bisiklete binmemiştir. 67 yaşında bisiklet sürmeyi öğrenen Tolstoy’dan yola çıkarak Psikoloji, Sosyoloji, Felsefe gibi bilimler, toplumun “Bu yaştan sonra yapılır mı?”, “Artık çok geç” gibi belirli bir yaştan sonra bir şeyleri öğrenme, bir şeylerle uğraşma durumlarını “Tolstoy’un Bisikleti” kavramı ile örneklendirmeye çalışmaktadırlar.

Covid-19 ile beraber en çok duyduğumuz sayılardan biri sanırım 65. Ne zaman bir karar alınsa “65 yaş”a atıf yapılıyor. “65 yaş üstündekiler sokağa çıkmasın”, “65 yaş üstündekiler izole olsun”, “65 yaşındakiler seyahat etmesin” v.s… Bu durumun arka planında “65 yaş üstü yaşlıdır”, “65 yaş üstü ölüme yakındır” gibi saçmasapan bir düşünce var. İşin hazin tarafı 65 yaş üstü insanların da bunu benimsiyor olması. Normalde 2-3 haftada bir mutlaka ziyaretimize gelen anne ve babam, Covid-19 başladığından beri olağanüstü durumlar hariç gelmemeye başladılar. Oysa 5 yaşındaki, 15 yaşındaki, 35 yaşındaki ne kadar riskli ise, 65 yaş da o kadar risklidir. Covid-19’dan daha riskli ve zararlı bir şey varsa o da genelde tüm insanların, özelde 65 yaş üstünün yaşam enerjisini ellerinden almaktır. Demek ki Tolstoy bugün yaşıyor ve de 67 yaşında olsaydı belki bisiklet kullanmasını öğrenemeyecekti. Demek ki 70 yaşında Süleymaniye Camisini, 86 yaşında Selimiye Camisini yapan Mimar Sinan bugün o yaşlarda yaşıyor olsaydı bu muhteşem eserlerden mahrum kalacaktık. Demek ki dünyaca meşhur, Hıristiyanlığın en büyük kilisesi olarak bilinen Aziz Petrus Bazilikası’na 70 yaşındayken mimar olan ve ölene yani 89 yaşına kadar bu Bazilikanın yapımı ile uğraşan Michelangelo bugün yaşıyor olsaydı bu yapıyı göremeyecektik…

Bedenine ve ruhuna gerekli özeni gösteren, içinde yaşama, öğrenme, öğretme, faydalı olma gibi hislere sahip bütün insanlar için hiçbir şeyin “yaş”ı olamaz. İşte yukarda iki-üç örnek verdim. Ki bu örnekler bu kadarla sınırlı değil. Alman yazar Goethe, en bilinen eseri Faust’u yazdığında 82 yaşındaydı. Afirkalıların “beyaz sihirbaz” diye tanımladığı Nobel ödüllü  Alman doktor Albert Schweitzer’in gençlik yıllarındaki tek amacı Afrika’daki insanların hayatını kurtarmaktı. Bu yüzden tıp eğitimi aldı ve 38 yaşından itibaren Gabon’da insanlara yardım etmeye başladı. Kendi açtığı hastanede, vefat ettiği 90 yaşına kadar ameliyatlara katıldı. Bugün 106 yaşında olan Muazzez İlmiye Çığ, hala dünyanın kabul ettiği en değerli Sümerolog’dur. Operada en fazla gösterimi yapılan oyunlardan olan Othello’yu besteleyen İtalyan bestekar Verdi, bu besteyi 75 yaşında yaptı. Çok iyi anımsıyorum, 2014 yılında yabancı basında şöyle bir haber vardı: Amerika’da Anna Stoehr isminde bir kadın Facebook’a üye olmak ister. Doğum tarihi 1900’dür ama Facebook’ta o yıl doğum tarihi kısmı 1905’den başlıyordu. Mecburen yaşını 99 olarak girer ama Facebook şirketine “gerçek yaşımı kullanmak istiyorum” temalı bir mail atar. Yani Anna Stoehr şunu haykırıyordu: “Hâlâ yaşıyorum”… “Hâlâ yaşıyorum”, ne güzel bir başkaldırı, ne muhteşem bir manifesto. “Yaş”ın sadece bir rakam olduğunun dışavurumu.

Bir toplumun kullandığı dilde var olan kelimeler, o topluma dair yaşantıyı, anlayışı da içinde barındırır. Mesela bugün “ihtiyar” kelimesini duyduğumuzda zihnimizde avurtları çökmüş, yüzü kırışık dolu, bir elinde baston bir insan tasavvur ediyoruz. Oysa “İhtiyar” Arapça kökenli ama artık Türkçeleşmiş bir kelime. İhtiyar’ın asıl anlamı “seçkin”, “hayırlı”dır. Hatta “kırsalın millet meclisi” diye tanımlayacağımız “ihtiyar heyeti” de aslında köyün muhtarı, köyün öğretmeni, köyün imamı gibi seçilmiş kişilerden oluşur. Ama çoğu kişi ihtiyar heyetini “köyün yaşlıları” olarak biliyor   İşte bu algı çok yeni. Eskiden seçkin olduğu düşünüldüğü için “ihtiyar” diye tanımlanan 65 yaş üstü, şimdilerde işe yaramaz, bir şey üretemez, sırtımızda yük, kambur gibi haksız ve anlamsız bir yargıyla karşılaşıyor. Oysa Bernard Shaw ne güzel söyler : “Yaşlanmadan akıllanmayı çok isterdim”…

Ben 65 yaş üstü tanıdıklarımla konuşmaktan son derece keyif ve feyz alırım, kıymetlidir benim için. Pandemiden hemen önce annemler ve sınıf arkadaşlarıyla yaptığım Kars gezisi, o ana kadar katıldığım tüm turları dinamizm, dakiklik ve kaliteli zaman açısından geçmiştir. Kimse ne yürümekten, ne erken kalkmaktan, ne de rehberin uzun uzun verdiği tarihi bilgilerden şikayet etmiş bilakis her şeye doğal merak ve ilgi gösterebilmişlerdir. Gezide daha net anladım ki, ihtiyarlar gençleri cebinden çıkarır.. (100. yaşınızı birlikte kutlamak dileğiyle )

Hâla fırsatınız varsa “ihtiyar”ı algıladığınız değil, gerçek manasıyla idrak edip kullanarak yaşamayı deneyin isterim.

Keyifli Pazarlar,

Not: Bu Yazı elifata.com Sitesinde Yayınlanmaktadır.