Demans ile yaşayanları corona virüsten korumak

Demans ile yaşamak, her zaman kişi ve etrafındaki kişiler için günlük zorluklar getirmektedir. Demanslı bireyler ve yakınları için corona virüs salgınının doğurduğu endişe, korku ve yalnızlığın hissedilmesi, günlük hayatı daha da zor hale getirmektedir. Demans ile yaşayan büyüklerimiz için en büyük güvence, yalnız olmadıkları ve her an yardımın yanlarında olduklarını düşünmeleridir.

Corona virüs (Covid-19), akciğerlerinizi ve hava yollarınızı etkileyebilecek yeni bir hastalığa neden olmaktadır. Bu hastalığa bağlı öksürük, ateş gibi bulgular çoğu insanda hafif seyredecektir. Bu şikayetlerin bazı insanlarda artması ile nefes darlığı ve halsizlikler yaşanabilecektir. Covid-19 olan az sayıdaki kişide ciddi şikayetler ve bulgular olabilecek, bu kişiler değişik seviyelerde tıbbi yardıma ihtiyaç duyabilecektir.

Yaşlı insanların beşte dördünden fazlasında kronik hastalıklar (örneğin akciğer hastalığı, kalp yetmezliği, diyabet) veya zayıflamış bağışıklık sistemi (örneğin HIV veya kemoterapi nedeniyle) mevcuttur ve bu insanların Covid-19’a yakalanma olasılığı daha yüksektir. Bu insanlar aynı zamanda sonbaharda her yıl düzenli grip aşısı olan insanlardır. Demansı olan insanlar arasında şiddetli corona virüs hastalığı için yüksek riskli olanlar, yaşlılar ile yaşlılara bakım hizmeti veren kişiler yer almaktadır.

HERKES İÇİN TAVSİYELER

Corona virüs ile savaşmak için elimizden geleni yapmalıyız. Corona virüs enfeksiyonu, insanlar arasında kolayca yayılır ve bu hastalığa yakalanmış olan herkesin belirgin şikayet veya bulguları olmayabilir. Uygulamaya koyulan yasaklar, virüse yakalanmamak veya virüsü yaymamızı engellemek için şimdi herkesin evde kalması gerektiğini söylemektedir.
Sadece aşağıdaki gerekçelerle limitli olarak ev dışına çıkabiliriz:

• Gıda ve ilaç gibi temel ihtiyaçlar için alışveriş
• Tek başına veya ev halkı üyeleriyle tek bir egzersiz şekli (her gün bir koşu, yürüyüş veya bisiklet)
• Savunmasız bir kişiye bakım sağlamak veya yardım etmek için tıbbi ihtiyaçların teminiEvden yapılamayacak işler nedeniyle işe gidip gelme mecburiyeti
• Bu kurallar herkes için geçerli olmalıdır. Demansı olan kişi zaten evinde olacaktır ve ona bakan kişinin de evde onunla kalan kişi olması gerekmektedir. Çünkü demansı olan insanlar ve genel olarak yaşlı kişiler, corona virüse yakalanma konusunda ciddi hastalanma riski taşırlar.

EVDE DEMANSI OLAN BİR KİŞİYİ CORONA VİRÜSTEN KORUNMAK İÇİN DESTEKLEMEK

Demans ile yaşamak her zaman zorluklar getirir ve muhtemelen haftalarca eve kapanarak demans ile yaşamak çok zor olacaktır. Bu süreci sağlıklı yönetmek için yaşlılara bakım desteği sağlayacaklara yönelik bazı öneriler faydalı olacaktır. Demansı olan yaşlılar ile bakım hizmeti veren insanlar, zaten evde çok daha fazla zaman geçirmektedirler. Birçok insan virüse sahip olmayacak, ancak kendilerini korumaya dikkat edeceklerdir. Bazı yaşlıların, bakımcılarının veya hane halkının kendilerinin şikayetleri veya bulguları olacaktır. Bu durumda tüm hanede yaşayanların aşağıda başlıklar altında ifade edilen, ihmal edilmeyecek kadar önemli tıbbi tavsiyelere uymaları gerekmektedir.

ZİHİN SAĞLIĞINA DİKKAT EDİN

Corona virüs enfeksiyonuna karşı önlemler zor ama geçicidir, bu dönemde pozitif kalmaya özen gösterilmelidir. Hane halkı ve demanslı yaşlıya bakan kişinin hayatın olumlu yönlerini düşünmesinde fayda vardır. Böylece desteklenen demanslı yaşlıya, bakıcı ve hane halkı büyük bir fark yaratmaya devam edilebilirler.

Corona virüs salgınına bağlı olarak bir süre için, corona virüs ile hastalanan insan sayısı artacaktır. Bu bakım desteği veren kişilerin korkmasını veya kendisini endişeli hissetmesini sağlayacaktır. Bu durum son derece normaldir. Bakım desteği veren kişiler kendilerini endişeli veya korkmuş hissediyorlarsa, devletin verdiği güvenilir haberleri her gün düzenli olarak takip edebilirler. Ancak bu haberlerin sürekli olarak birçok haber kanalında yakalanmaya çalışılması ve en son güncellemelerin izlenmeye çalışılması bu çalışanları daha endişeli hale getirebilir.

İnternet ve sosyal medya ortamları haberleri izlemek için kullanıyorsa, yanlış rehberlik veya çevrimiçi güvenilir olmayan haberler ya da tahrik edici bilgiler konusunda çok dikkatli olunmalıdır. En güncel ve doğru bilgiler için belirlenecek bir saatte devlet veya kurumsal güvenilir kaynaklarının kullanılması ve pratik adımlar atılmasına yardımcı olabilecek bilgiler aranmalıdır. Özellikle endişe ve depresyona karşı bilgilerin aranması bakım hizmeti veren bu yardımcılar için faydalı olabilir. Yaşlı, demanslı ve Alzheimer hastaları ile onlara bakım desteği veren kişilerin; yaşlı kişilerin yakınları tarafından telefonla aranmaları, onların kendilerini iyi hissetmelerini sağlamaları, ihtiyaçlarını takip etmeleri son derece değerlidir. İçinden çıkılmaz bir durum söz konusu ise bu kişilerin doktorları ile bir telefon görüşmesi yapılması son derece yararlı olabilir.

GIDA, İLAÇ VE DİĞER TEMEL UNSURLARIN TEMİNİNİ SAĞLAYIN

İyi kalmak için, tüm hane halkının kullandıkları veya ihtiyaçları olan tüm ilaçlara sahip olmaları da çok önemlidir. Eksiklik durumunda ve olası ilaç taleplere karşı, aile hekimi veya yerel eczacının varlığı her zaman hazırda bekleyen bir tedarikçi olduğundan emin olunmasına yardımcı olabilir.

Evdeki yaşayan bireyler ilaç veya malzeme almak için eczaneye gitmemelidir. Eve ilaçları veya ihtiyaç olan malzemeleri getiren bir kişi var ise bu kişi kapının zilini çalmalı, kapının önüne tedarikleri güvenli bir şekilde bırakmalıdır. Küçük birey ise apartman veya evlerin posta kutuları da bu alınan malzemeleri bırakmak için kullanılabilmelidir. Aynı kurallar gıda ve diğer temel ev ihtiyaçlarının temini içinde geçerlidir. Eve teslimat konusunda telefon veya elektronik talep ile tedarik yöntemlerinden de faydalanılabilir. Süpermarketlerin sosyal mesafe ve koruma konusunda bilinçlendirilmiş elemanları yaşlılar için siparişlerin temini sağlayabilir. Bunun dışında bir dost, arkadaş veya yakın olan insanlardan bu yaşlı insanların ihtiyaçlarının temininde yardım istenebilir, tabi ki yukarıda belirtilen kurallara uymak kaydıyla.

OLABİLDİĞİNCE AKTİF KALIN

Evde iken aktif kalmak ve birtakım uğraşılar ile sürekli meşgul olmak, can sıkıntısından ve hayal kırıklığından kurtulmak için birebirdir. Yaşanan bu pandemi sırasında eve hapsolmak ve hissedilen endişeleri tolere etmek bayağı zordur. O nedenle evdeki mevcut veya keşfedeceğimiz olağan görevleri düşünmek, işler yaratmak bu sürecin olumlu yürütülmesine yardımcı olabilir.

İNSANLARLA BAĞLANTIDA KALIN

Evde uzun süre kalmanın en zor yanlarından biri izole edilmiş olarak kendini hissetmektir. Tanıdıklarla telefon veya internet üzerinden iletişimi sürdürmek herkese birçok açıdan yardımcı olabilir, kendilerini iyi hissetmelerini sağlayabilir. Burada olmazsa olmaz kural evde, örneğin hemşire veya ücretli bakıcı gibi profesyonellerden başka ziyaretçilerin olmaması gerektiğidir.

Yaşanan pandemi ile alakalı olarak endişeli olan arkadaşlarınız ve aileniz olabilir. Onlarla bağlantıda kalmak, herkesin günlük yaşamla başa çıkmasına ve bu zor zamandan kolay geçmesine yardımcı olacaktır. Aile bireylerine yakın kişilerle telefon, posta, WhatsApp, e-posta veya Skype ile bağlantı kurulmasında yarar vardır. Herkes kendisi veya yakınları için teknolojinin sunduğu en uygun yöntemi tercih etmelidir. Skype, WhatsApp ve Zoom gibi görüntülü aramalar ile sosyal medya platformları denemeye değer olabilir.

İnsanların sevdikleri, tanıdıkları veya herhangi birinin yüzünü görmesi, seslerini işitmesi onların iletişim, dayanışma ve yakınlık içerisinde olduklarını kendilerine hissettirebilir. Bunun için günün belli saatlerini ayırmak, bu bağlantılar için bir beklenti yaratmak ve iletişim için dört gözle beklemek kişileri mutlu edebilir.

BİR RUTİN GELİŞTİRİN

Günlük rutinler, evde kalmayı kolaylaştıracaktır. Kişinin belirli bir günde ne yapacağını bilmesi ve özellikle haberlerdeki her şeyden endişe duyması durumunda kendilerini daha az endişeli hissetmelerine yardımcı olabilir. Bunun için aşağıdaki ipuçlarını denenebilir:
• Yapmak istenenler ile ilgili düzenli bir program hazırlamakta fayda var. Bu her gün veya her hafta bir şeyler yapmayı planlamak daha kolay ve daha güvenli gerçekleştirebilmeyi sağlayabilir. Günün belirli saatlerinde yaşlıların kendilerini iyi hissettiği saatlerde planlanacak etkinlikler düzenlemeye çalışılmalıdır.
• Rutin veya günlük görevleri daha yönetilebilir hale getirmek için yapılacak işler veya rutinler kolaylaştırılmalıdır, basitleştirilmelidir.
• Örneğin, genellikle birkaç günlük yürüyüş içeriyorsa, kişinin rutinini takip etmek mümkün olmayabilir. Egzersiz, temiz hava, çiçekler veya kuşları dinlemek olsun, kişinin özellikle neyi sevdiğine bağlı olarak alternatifleri gözden geçirmekte yarar var.
• Her seferinde yeni bir adım atılmalıdır, bir şeye odaklanmaya çalışılmalıdır ve her görevi daha küçük adımlara bölünmesi yapılabilirlikleri artıracaktır.

HİJYEN KURALLARINI HARFİYEN UYGULAYIN

Herkes için iyi solunum ve el hijyeni, korona virüs yayılmasını durdurmaya yardımcı olur. Onun için;
• Elleri sık sık sabun ve suyla yıkamak (veya bu mümkün değilse, bir el dezenfektanı kullanmak)
• Bir dokuya öksürme veya hapşırmak (Eğer kağıt mendiliniz yoksa dirseğinizi kullanın, ama ellerinizi değil)
• Kullanılmış kağıt mendilleri çöp kutusuna hızlıca koymak
• Yüzüne dokunmamak
• Oturulan odaları sık sık havalandırmak
• Yaşlılar için derin nefes alma egzersizleri uygulamak

Bu kurallar herkes için önemlidir, ancak özellikle demansı ve yaşlı bakıcıları olan insanlar için çok daha önemlidir. Elleri yıkama özellikle önemlidir ve sık sık dokunulan uzaktan kumandalar, telefonlar, mutfak-wc muslukları ve kapı kolları, dolap tutacakları gibi öğeleri düzenli olarak temizlemek iyi bir fikirdir. Tüm hane halkına kuralları hatırlatmak için posterler veya uyarı yazıları hazırlanabilir ve evin ilgili yerlerine asılabilir. Bunları her biri farklı yazı karakteri veya renklerde, farklı figürlerin ilavesi ile oluşturulabilir. Demansı olan kişinin ellerini yıkaması için uğraşılması gerekiyorsa şarkı söylerken elleri yıkamaya çalışmak doğru olabilir.

YARDIM İÇİN NEREYE GİDECEĞİNİZİ BİLİN

Demanslı bireyler için gerektiğinde bazı anahtar destek kuruluşlarına veya kişilere ihtiyaç olabilir, o nedenle bu tür bilgilerin listesini her zaman için oluşturmakta ve el altında tutmakta yarar var. Mümkünse bu kişi veya kuruluşların telefonlarını kullanabiliyorsa yaşlı bireyin veya yakınında çokça olabilen kişinin mobil telefonlarda saklamakta yarar var. Bu önlem kişilerin kendilerini stresli veya iyi hissedilmenin gerçekleşemediği bir zamanda iletişim bilgilerine hemen erişebilmeyi mümkün kılacaktır.

Yardıma ihtiyaç duyabilecek yaşlılar mobil telefonlarına; aile hekimlerinin, irtibatta oldukları diğer sağlık profesyonellerinin, sosyal destek alabilecekleri kişilerin, evde bağımsız kalmayı destekleyen belediye veya diğer kuruluşların, yaşlılara destek sağlayan tüm aile bireyleri ve yaşlı kişinin arkadaşlarının, paket yemek veya market servislerinin; yangın, doğal gaz, su, elektrik idareleri acil telefonlarının, yaşanılan binaların yönetici veya apartman görevlilerinin telefon numaralarını ilave edebilirler.

Bazı yaşlılarımız desteğe şuan ihtiyaçları olmadığını ve dolayısıyla da şuan bir planlama ihtiyacı olmadıklarını düşünebilirler, ancak ihtiyaçların beklenmeyen anlarda olabileceğini düşünerek her bireyin hazırlıklı olmasında fayda var, böylece daha fazla yardım gerekecek durum için hem yaşlılar ve hem de yakınları kendilerini daha güvende hissedebilirler.

EVDE BİRİSİ HASTALANIRSA YAPILMASI GEREKENLER

Yaşlı veya demans hastasının hastaneye götürülmesi gereken durumlar için bir çanta hazırlama listesini hazır bulundurmak her zaman gerekebilir. Bu listede iç çamaşır, önü iliklenebilir esnek dokulu ve pamuklu bir pijama, terlik, gözlük, diş fırçası ve diş macunu, kullanılan ilaçlar ve ilaç listesi, nüfus cüzdanı, ıslak mendil, peçete, havlu, bardak, çatal kaşık, havlu gibi malzemeleri ile, acil durumlar için iletişim kurulması gereken birinci derece yakınlarının isim-telefon bilgilerini içeren detaylı bir liste gerekebilir. Hastanedeki doktor, hemşire veya diğer bakım destek personellerinin yaşlı kişiyi daha iyi anlamasına yönelik evdeki bakıcı tarafından hazırlanmış bir bilgi notu da hastane servisleri için son derece yararlı olabilir.

Evdeki herhangi bir kişide corona virüs lehine ateş ve öksürük bulguları var ise bu durum hastanedeki yetkililere veya ülkemiz için 112 acil sağlık hizmetlerine erişim hattına mutlaka bildirilmelidir. Bunun yanı sıra evde yaşlılara bakım desteği sağlarken yaşlılarda veya hane hakkında baş edilemez sağlık şikayetleri görülüyorsa, sağlık sorunlarının giderek arttığı veya kötüleştiği izleniyorsa, şikayetler bir haftayı aşmış ise, kişi nefes almakta zorlanıyorsa mutlaka acil sağlık servisi 112 aranarak yardım talep edilmelidir.

Kendinizi ve başkalarını korumak adına irtibatta olunan sağlıkla ilişkili profesyonellerle mutlaka bir telefon görüşmesi yapılarak sorunların paylaşımı ve sağlık profesyonellerinin fikirlerinin alınması son derece kıymetlidir. Gereksiz yere hastaneye gitmenin de hem yaşlılarımız, hem bakım elemanı, ham aile bireyleri, hem de hastanede çalışan ve sağlık hizmeti sunan diğer kişiler için ciddi riskler doğurabileceğini de unutmamak gerekir.

Demansı olan birisine bakan personel veya ev halkı, bakım hizmeti vermekte zorlanıyorsa yerel yetkililere başvurulması gerekmektedir. Demanslı kişinin sizsiz neler yapabileceği ve yapamayacağı, bakıcı desteği olmadan karşılaşabilecekleri riskler konusunda yetkililerin samimiyetle bilgilendirilmesi son derece değerlidir. Yerel otoriteler ve çözüm mekanizmaları bakıcının bir süre için sağlayamayacağı bakım desteğini bakıcı iyileşinceye kadar ihtiyaç sahibine vereceklerdir.

Uzman Dr. Sinan İBİŞ
Medikal Turizm Derneği Başkanı

Not: Bu Yazı tourmag.com.tr Sitesinde Yayınlanmaktadır.