Evlat Edinme: Bildiklerimiz ya da Bilmediklerimiz

Anne-baba olmak için illa ki çocuk doğurmak şart değil. Bir çocuğu koruyan, bakan, seven ve kabul eden insanlar da anne-baba oluyor. Bir çocuğu karnında değil yüreğinde büyütenler de annedir.Bir çocuğa can vermeyen ama ona emek harcayıp sevgisini verenler de babadır. Bir çocuğu büyütmekten keyif alanlar, o çocuğu topluma kazandırmak için her şeyini ortaya koyanlar da anne-babadır.

Evlat edinmeyi ve evlat edinilmiş olmayı taşımak kolay değildir.

Evlat edinme kararını vermek zordur. Değişik nedenlerle biyolojik ailesinin yanında büyüyemeyecek olan çocuğun, bir çocuk yuvası yerine, bazı özel koşullar yerine getirildikten sonra bir aile içinde özel olarak sabırla sevgiyle özveriyle büyütülmesi şanstır çoğu kez. Değişik nedenlerle çocuk sahibi ol(a)mayan kişiler için de evlat edinme kurumu şanstır. İki ihtiyaç gurubunun bir araya gelmesidir aslında evlat edindirme.

* * * * *

Sosyal hizmet alanlarından biridir; çocuk. Evlât Edinme de “Koruyucu Aile” gibi bu alanın alt alanlarından biri. Bu iki alanın bazı ortak özellikleri olsa da en önemli ayırıcı özellik çocuğun velayeti hususudur. “Koruyucu Aile” işleyişinde velayet çocuğun biyolojik ailesindedir ve çocuğun bakım, yetişme ve eğitim sorumluluğunu devlet belli esaslar çerçevesinde koruyucu aileyle paylaşır.

Durumu evlat edindirilmeye uygun bir çocukla, durumu evlat edinmeye uygun kişi/eşler arasında hukuki bağlar sağlanarak çocuk ebeveyn ilişkisinin kurulduğu “Evlât Edinme” işleyişinde ise çocuğun bakım, yetişme ve eğitim sorumluluğu tamamen aileye aittir.

Ülkemizde “Evlât Edinme” işleyişi; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB) Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce (ÇHDB) (1) “Küçüklerin Evlât Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük (2)” ve Evlat Edinme Yönergesi hükümleri çerçevesinde gerçekleştiriliyor. Bu yazıda “Evlât Edinme” kurumunun işleyişine ilişkin mevzuatı sadeleştirerek ve “Ülkelerarası Evlât Edinme” hükümlerine girmeyerek ve ikinci bir evlat edinme yöntemi olan “kişilerarası anlaşma ile evlat edinme (3)” işleyişine girmeden sadece “korunma altındaki bir çocuğun evlat edinilmesi”ne ilişkin öncelikli bilinmesi gerekenleri sıralayacağız.

Evlât edinmesine hukuksal engeli olmayan kişi veya eşleri için “evlat edinen”, hakkında mahkemece korunma kararı alınan veya ailesi tarafından evlât edinilmesine rıza gösterilen küçüğe “evlât edinilen”, daha erken yaşta ergin olma durumu hariç, 18 yaşını doldurmamış kişiye “küçük” deniliyor.

Evlât Edinme koşulları arasında; küçüğün, evlât edinen tarafından en az bir yıl bakılmış ve eğitilmiş olması, evlât edinilmenin küçüğün yararına olması, evlât edinenin (varsa) diğer çocuklarının yararlarının, hakkaniyete aykırı şekilde zedelenmemesi, evlât edinecek kişi veya eşlerin, evlât edinilenden en az 18 yaş büyük olması, küçük, ayırt etme gücüne sahipse, rızasının alınması, küçüğün ana ve babasının rızasının bulunması (4), küçük vesayet altında ise vesayet dairelerinin izni gerekiyor.

Evlât edinmek isteyen kişi evli değilse 30 yaşını doldurmuş olmalı; eşler en az beş yıllık evli veya ikisi de 30 yaşını doldurmuş olmalı; eşlerden birinin, diğerinin çocuğunu evlât edinebilmesi için en az iki yıllık evli veya 30 yaşını doldurmuş olması; 30 yaşını doldurmuş olan eşin, tek başına evlât edinebilmesi için eşinin ayırt etme gücünün olmaması veya iki yılı aşkın süreyle nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla ayrı yaşadığını kanıtlaması gerekiyor.

Evlât edinmek isteyen kişi/çift Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olup Türkiye’de yaşıyorsa bulunduğu ildeki ASPM’ye dilekçeyle başvurduğunda sosyal hizmet uzmanı tarafından bilgilendirilip ilk görüşme formunu doldurması; evlât edinme işlemlerinin tüm yükümlülüğünü kabul ve taahhüt ettiği anlamına geliyor.

İki ay içinde nüfus olayı ile sabıka kaydı örneği, mal-gelir-sosyal güvenlik, ikametgah-öğrenim durumu belgeleri ile sağlık kurulu raporundan oluşan dosyanın teslim edildiği tarih; sosyal inceleme ve küçüğün yerleştirilmesinde bazalınıyor. Aile 6 ay içinde sosyal inceleme amacıyla evinde ziyaret ediliyor.

İnceleme esnasında başvuru sahibinin ve varsa birlikte yaşadığı diğer bireylerin; kişilik-eğitim-kültürel özellikleri, sağlık-ekonomik durumları, aile içi-dışı iletişimleri, küçükten beklentileri, evlât edinme ile çocuk bakım-eğitim-yetiştirme konusuna yaklaşımları, evlât edinmek istedikleri küçüğün özellikleri değerlendiriliyor.

Sosyal hizmet uzmanı tarafından hazırlanan “sosyal inceleme raporu” sonucunda başvurusu uygun bulunanlara durum yazılı olarak bildiriliyor.

Başvuru koşullarını taşımayanlar ile sosyal inceleme için zaman ayırmayanların dosyası işlemden kaldırılıyor, geçerli mazereti olanların dosyası askıya alınabiliyor, sözleşmesiyle yanlarına yerleştirilen küçüğü, kendileri veya küçüğün belgelendirilen ciddi sağlık sorunu dışında geri verenlerin sonraki başvuruları reddediliyor.

Başvuru sıralamasında küçüğün yaşı, cinsiyeti, sağlık durumu, varsa kardeşi ile birlikte istenmesi gibi özellikler belirleyici. Evlât edinilecek küçüğün, varsa kardeşi ile birlikte evlât edindirilmesi değilse birbirlerine yakın yerleşim yerlerinde bulunan ve birbirleriyle görüştürebilecek kişi veya eşlerin yanına yerleştirilmesine özen gösteriliyor. Kardeşleri birlikte evlât edinmek isteyenlere öncelik verilebiliyor. Aileye istedikleri özelliklerde en fazla üç çocuk gösteriliyor.

Sağlık vb. nedenlerden dolayı sair ailelerce kabul edilmeyen çocuklar için yaş farkı dikkate alınmıyor. Eşler arasında 10’dan fazla yaş farkı olması halinde eşlerin yaş ortalaması dikkate alınarak sosyal hizmet uzmanının uygun göreceği yaşta çocuk yerleştirilebiliyor. Geçici bakım sürecinde ebeveynlik sorumluluğunu yerine getirmeyenlerden küçük geri alınabiliyor.

Küçük, başvurusu uygun görülen kişi/eşlerin yanına Geçici Bakım Sözleşmesi imzalandıktan sonra en az bir yıl süreyle yerleştirilir. Bu aşamada sosyal hizmet uzmanı; kişi/eşlerin küçüğü eğitme yeteneği, aile ilişkileri, sağlığı, küçükle olan ilişkilerindeki gelişimi ile sosyo-ekonomik koşullarındaki değişimleri “Evlat Edinme Ailesi İzleme Kılavuzu dayanağında, üç ayda bir izleyerek raporlaştırır. Gerekiyorsa danışmanlık ve rehberlik yapar. Bir yıllık izleme süresi sonunda sosyal inceleme raporunu da içeren dosyayı hazırlıyor.

Sosyal inceleme raporu dayanağında, komisyonca evlât edinme talebi uygun görülenlere evlât edinme kararı için mahkemeye başvurmaları bildirilir. İki ay içinde başvurmayanlardan küçük geri alınabiliyor.

Evlât edinme kararı mahkeme tarafından 10 gün içinde ilgili Nüfus Müdürlüğü’ne bildirildiğinde evlâtlığın miras vb. haklarını koruma, aile bağının devamı için iki kütük arasında bağ kurulur. Evlâtlığın kaydı evlât edinenin aile kütüğüne taşınır ve evlât edinenin soyadını aldığı gibi mirasçısı da olur.

Evlat edindirilecek çocuğun ailesi ile evlat edinenler birbirleriyle karşılaştırılmaz. Evlat edinen hakkında öz aileye bilgi verilmez ancak evlat edinenlerin öz aile hakkında bilgilenme hakkı var. Tüm bilgi, belge ve kayıtlar; mahkeme kararı olmadıkça veya evlat edinilen istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamıyor. Evlâtlığın istemi halinde Kurumca belirlenecek koşullar çerçevesinde, sosyal hizmet uzmanınca açıklama yapılabiliyor. Evlât edinilenin aile ve miras hukuku yönlü hak kaybına ilişkin davalarda Kurum küçüğün haklarının koruma amacıyla hukuki yardım veriyor.

Aileler en çok (0–1) yaşında, kimsesiz ve kız bebekleri tercih ediyor. Aile; küçüğe evlat edinildiğini, 4–6 yaşında iken sosyal hizmet uzmanının danışmanlığında, mutlaka söylemeli. Evlat edinilen gerçeği daha ileri yaşlarda öğrendiğinde travmatik sonuçlar doğabilir. Saklamak; evlat edinenler için ‘bir gün ortaya çıkarsa’ kaygısını arttırıyor.

Buluntu/terk çocukların ebeveyninin günün birinde onları arama olasılığı her zaman vardır. Bir başkasının çocuğunun evlat edinme mahkeme karar olmaksızın doğrudan nüfusa öz çocuk gibi kayıt ettirilmesi; çocuğun soybağının değiştirilmesi ve gizlenmesi demektir. Saptandığında; aile nesep düzeltimine gidiyor.

Bir çocuğu korumak, bakmak, sevmek, kabul etmek önemli olan; doğurmak değil. Yüreklerinde çocuk büyüten anne-babalara; anne-babalarının yüreğinde büyüyen tüm çocuklara sevgiler… (ŞD/EA)

*Şadiye Dönümcü. sosyal hizmet uzmanı.

1- ASPB ÇHD; Lahey Ülkelerarası Evlat Edinme Sözleşmesi gereği ülkelerarası evlat edinme işlemlerini yürütmekten sorumlu tek yetkili merkezi makam.

2- Bakanlar Kurulu Kararı:15.03.2009 RG- Sayı: 27170 Karar Sayısı : 2009/14729

3- Bu tür evlat edinmelerde de başvuru koşulları aynen geçerli olup Aile Mahkemesine, bulunmadığı durumlarda ise Asliye Hukuk Mahkemesine başvurulduğunda hakim taraflar hakkında araştırmayı Kurum aracılığıyla yaptırıyor.

Not: Bu Yazı bianet.org Sitesinde Yayınlanmaktadır.