Disiplinlerarası İşbirliği;Yaşlı İnsan(lar)ın Gözündeki Sisi Işığa Dönüştürür

Yaşlılık dönemimdeki çok yönlü gerileme ve kayıplar, yaşlı kişi için sorun kaynağıdır. Kronik hastalıklar bu dönemde başta bakım olmak üzere değişik problemlere yol açtığından yaşlının gözündeki ışığı söndürür.  Değişik bilimler yaşlılık ve yaşlanma konusuyla ilgilenir. Yaşlı bakım ve tedavisiyle ilgilenen Geriatri çok disiplinli uygulamaları içerir. Geriatrik vakalar için temel sağlık ve tedavi edici hizmetler birincildir. Ancak kişinin topluma yeniden kazandırılabilmesi için rehabilitasyon hizmetlerine ve sosyal hizmetlere de gereksinim duyulur. Geriatrik hizmetler sağlık kuruluşlarında ve sosyal hizmet kuruluşlarında Tıp Doktoru, Hemşire, Fizyoterapist, Sosyal Hizmet Uzmanı, Psikolog,  Beslenme Uzmanı gibi profesyonel meslek elemanlarından oluşan bir ekiple verilir. Bireyi çevresi ile birlikte ele alan Sosyal Hizmet Uzmanı düzenlediği “Sosyal İnceleme Raporu” ve Geriatrik Ekibin hazırladığı “Tedavi ve Bakım Planı” dayanağında sosyal hizmet yöntem ve becerilerini kullanarak hasta ve ailesini sosyal yönden destekler.

Anahtar Kelimeler: Yaşlılık, Geriatri, Ekip Çalışması, Sosyal Hizmet Uzmanı

Yaşlılık –çoğu kez– gerileme ve kayıpların oluştuğu, özgüven,  üretkenlik ve uyum yeteneğinin azaldığı, belleğin zayıfladığı, bunaltının arttığı, fiziksel ve mental sağlığın –daha da– bozulacağı endişesinin taşındığı, eş – akran – değer yitiminin yaşandığı, gelirin azalıp giderin arttığı, statünün değiştiği, kişinin kendi dünyasına çekildiği ve sıklıkla bunalıma girilen bir dönemdir.(1)  Yaşlı kişiler –çoğu kez– zevk, ilgi ve istek kaybına uğrar, umudunu yitirir, ilgi, sevgi, paylaşma isteği artar, çevresindekileri yargılar, bakılmayacağını düşünerek kaygılanır, hep yakınır, bazen kendine bile sevgisiz ve saygısız davranır.  Yaşlılık bireysel bir sorundur. Duyu kaybı olan, idrar – gaitasını tutamayan, az uyuyan, hijyenine uymayan, alıngan-endişeli- yaygaracı olan, herkesi eleştirip suçlayan, çevresindekilerle güvenmeyerek zıtlaşıp tartışan, tedavi-ilaç-beslenmesini aksatan, değişikliklere direnen, kısıtlı hareket eden, hep ölüm konuşan, zayıflıklarını reddeden yaşlıyla -çoğu kez- sorun yaşanır. Devamlılık gösteren,  daimi sakatlık bırakan, fonksiyon kaybı nedeniyle rehabilitasyon ve özel eğitim gerektiren, uzun süreli tıbbi bakımın yanı sıra özel bakım ve gözetim gereksinimine yol açan kanser, kalp-böbrek yetmezliği gibi kronik hastalığı olan yaşlıların –ve aileleri– hastaneye yatış ve çıkış sürecinde yaşadığı güçlükler tıbbi tedaviden etkin yararlanmasını engellediği gibi aile içi yeni sorunlara da yol açar.

Yaşlı –aşırı– ilgi, destek ve ihtimam istediğinden bakımı (da) sorundur. Bakan kişinin yaşlıyla ilişkisinde; sakin, sabırlı, hoşgörülü ve özverili olması, göz göze iletişim kurması, jest-mimiklerle yavaş  ve yüksek sesle konuşması  kolay değildir. Yaşlıyı fiziksel olarak destekleyip kollayan, hastaneye götüren, öz bakımını ve egzersizlerini yaptırtıp ilaçlarını veren, ev içi/dışında hareketliliğini sağlayan, yemeğini ve alış-verişini yapan, çevresini düzenleyen, dinleyip yönlendiren –bakıcı– kişi(ler) bedensel, zihinsel ve ruhsal olarak yorulur, yıpranır. Yaşlının evde bakım sürecinde ekonomik, mekansal düzenleme ve bakıcı kaynaklı, hastalandığında da tıbbi donanım, ekipman ve sarf malzemesi sağlama kaynaklı güçlükler yaşanır.

Yaşlılık ve yaşlanma; başta biyoloji, genetik, tıp(özelinde geriatri), eczacılık, sosyal hizmet, psikoloji ve mimarlık olmak üzere değişik bilimlerin ilgi alanına girmektedir. Disiplinler arası(interdisipliner) bilimsel çalışmaları içeren Gerentoloji yaşlılık dönemini sosyal, biyolojik, psikolojik, ekonomik, politik gibi çeşitli yönleriyle incelerken, çok disiplinli (multidisipliner) bilimsel uygulamaları içeren Geriatri yaşlı bakım ve tedavisiyle ilgilidir. Sağlık hizmetlerinde temel sağlık ve tedavi edici hizmetler birincil olsa da, hasta kişinin topluma yeniden kazandırılabilmesi için rehabilitasyon hizmetlerine ve sosyal hizmetlere de gereksinim duyulur.

Sosyal hizmet; insan hakları  ve sosyal adalet temelinde sosyal değişimi destekleyen, insanların iyilik durumunun geliştirilmesi için ilişkilerindeki problemleri çözmeyi, güçlendirmeyi ve özgürleştirmeyi amaçlayan  ve insanların çevreleriyle etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslektir. Kadın, çocuk, yaşlı, özürlü vb. gibi müdahale alanları olan sosyal hizmetler bu bağlamda değişik disiplinlerle işbirliği yapar. (2) Yaşlılık bir sosyal hizmet alanı olup; toplumsal yaşamın tehditi altında incinebilen / savunmasız kalan yaşlıların önündeki engellerin ve karşılaştıkları sorunların nedenlerini, belirtilerini, hizmet sunumundaki eksikliklerin etkilerini azaltabilmek için koruyucu, önleyici ve destekleyici nitelikli sosyal hizmetlere ağırlık verir. Sosyal hizmet mesleğinin bir uygulama alanı olan Tıbbi Sosyal Hizmet;  hastalığı ve tedavisi sırasında hastayı etkileyen sosyal ve duygusal sorunların çözümüyle ilgilidir. Geriatrik sosyal hizmet ise; yaşlılıkla birlikte ortaya çıkabilecek problemlerin önlenmesi ve iyilik halinin sürdürülmesi olarak tanımlanabilir. Geriatrik sosyal hizmet sağlık hizmeti verilen ya da sosyal hizmet sunulan ortamlarda yaşam sürdüren yaşlı kişilere veya da yaşlılık ile ilgili problemi olan kişilere yönelik uygulamaları içerir.

Sağlık kuruluşlarında çalışan Sosyal Hizmet Uzmanı(SHU) –gerektiğinde- yaşlı hastanın hastaneye yatış ve çıkış aşamasındaki ücret, aile sorunları, hastalığın yarattığı travmalar, uyum güçlüğü, tıbbi bakıma direnç, hastane sonrası yaşama ilişkin kaygılar, taburcu olmayı istememek, ulaşım, barınma aile içinde bakım gibi sorunlarıyla ilgilenir. Hastaneden çıkan ancak başkasına bağımlı hale gelen, çalışma yaşamına geri dönemeyen, ilaç ve gereçlerini alamayan, kontrollere gelemeyen yaşlı hastaları takip etmesi -çoğu kez- mümkün olamamaktadır.

Geriatrik sosyal hizmet kuruluşu olan Huzurevi, Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi ile Yaşlı Hizmet Merkezlerinde çalışan Sosyal Hizmet Uzmanı(SHU) ise yaşlının başvuru işlemlerini yaptırtmak, sosyal inceleme raporunu düzenlemek, kabulü yapılanın uyum sorunlarını çözmek, sosyal servis bünyesinde psiko-sosyal programlar hazırlamak, yaşlının psiko-sosyal, fiziksel ve ruhsal durumunu izlemek ve sorunlarının çözümüne yardımcı olmak, yaşlının hukuki sorunlarıyla ilgilenmek, yaşlının yakın çevresiyle olan sosyal ilişkilerini düzenlemek, ayrılacak olanları ise yeni yaşantısına hazırlamakla görevlidir.(3)

Geriatrik hizmetlerinin gelişimi tedavi ağırlıklı olsa da son yıllarda sosyal boyutu –ve özellikle bakım-  üzerinde durulmağa başlanması sevindiricidir. Geriatrik hizmetler sağlık kuruluşlarında ve sosyal hizmet kuruluşlarında Tıp Doktoru, Hemşire, Fizyoterapist, Sosyal Hizmet Uzmanı, Psikolog,  Beslenme Uzmanı gibi profesyonel meslek elemanlarından oluşan bir ekiple verilir. Geriatrik ekipte yer alan meslek elemanları yaşlı kişi ve ailesinin gereksinimlerini karşılamak ve sorunlarını çözmek için birlikte hareket eder. Her profesyonel kendi mesleki sınırları içinde destek verip, müdahil olduğu ekip çalışması sonuçlandığında karmaşık sorunları olan yaşlıların yaşam kalitesi artar.

Tıbbi sosyal hizmet alanında çalışan sosyal hizmet uzmanı (yaşlı) hastanın tıbbi bakım ve tedaviyi kabul etmesi, hasta ve ailesinin yaşadığı stresi azaltmak, hastalık nedeniyle ortaya çıkan sorunları çözmek için uğraşır. (Yaşlı) hastanın tedavisiyle ilgili sosyal, ekonomik ve duygusal faktörleri anlamasına yardımcı olan, onun ve ailesinin moralini destekleyerek güven duygusu veren,  hasta ve ailesinin yararına toplum kaynaklarını harekete geçiren, işleyişi mesleki açıdan katkı vererek hastanenin daha iyi hizmet vermesine çalışan sosyal hizmet uzmanı(4) gerektiğinde  kurulan geriatrik ekibin doğal üyesidir.

Geriatri ekibi tarafından izlenen Bedia Hanıma ilişkin bildiklerimiz: “66 yaşında. Ev kadını. Evli. Eşiyle yaşıyor. Okur-yazar. Diyabet ve hipertansiyon hastası. Görme ve işitme kaybı var. Diyetine özensiz. Denge problemi var. Yardım almadan ayakta duramıyor, yürüyemiyor. Düştüğü de oluyor. Günlük yaşam aktivitelerinde bağımlı. Gününü genellikle oturarak geçiriyor. Refleks egzersizleri yapıyor. Sosyal iletişimi az. Eşiyle iletişiminde problem yok. Çocukları hafta sonları ziyaret ederek ve telefonla arayarak anne-babanın istek ve sorunlarıyla ilgileniyor.”

Bu sınırlı bilgiler ışığında Bedia Hanımın Ankara’da yaşadığı, hastalıklarını ve bağımlı yaşamı kabullenemediği, sosyal güvenliğinin bulunduğu, ekonomik sıkıntı yaşadıkları, kendisine bakan eşinin –artık– yorulduğu, araçsal desteğe gereksinim duyduğu, sosyal ve duygusal desteklerinin yetersiz olduğu, hastaneye erişimde zorlandığı, hastanede refakatçı sorunu yaşadığı, gelecekteki bakım sorunu dahil çok yönlü kaygıları olduğu, egzersiz- ilaç –beslenme –özbakımında aksamalar olduğu da düşünülebilir.

Bireyi çevresi (ailesi, evi, işi, komşuları ve toplum) ile birlikte ele alan Sosyal Hizmet Uzmanı Bedia Hanım için düzenlediği “Sosyal İnceleme Raporu” ve Geriatrik Ekibin hazırladığı “Tedavi ve Bakım Planı” dayanağında kendine düşen –olası– görevler doğrultusunda sosyal hizmet yöntem ve becerilerini kullanarak;

• Hastayı, sağlığını etkilediği düşünülen sosyal sorunlarını –hastaya ve ailesine kendi kendilerine yardım sürecini kolaylaştırarak- çöz(ebil)mesi için destekler,
• Sosyal destek –araçsal (para, fiziksel bakım, doğrudan yardım, ulaşım vb.) ve duygusal yardım– hastanın stresini azaltarak, ruhsal ve fiziksel sapmaları giderebileceğinden çocuklarının anne-babasıyla iletişiminin artmasını sağlar,
• Toplum kaynaklarını (Tekerlekli sandalye ve ambulans sağlama, gönüllü refakat vb.) harekete geçirir,
• Hastayı yaşlılık konusunda basılı materyallerle bilgilendirir,
• –Gerekirse– yaptığı ev ziyaretiyle hastanın yaşam kalitesi artırmak için evdeki yaşam koşullarını iyileştirici mekansal düzenlemeler konusunda rehberlik yapar,
• Yaşlı ve kronik hastalıkları olan eşinin yükünü azaltmak, aileyi desteklemek için ücretli-ücretsiz olarak
  • Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu(SHÇEK) “Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım ile Evde Bakım Hizmetleri Hakkında Yönetmelik” 07.08.2008/26960 s.RG., çerçevesinde(5) ,
  • Sağlık Bakanlığı “Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik” 10.03.2005/25751 s.RG., çerçevesinde (6),
  • Büyükşehir ve İlçe Belediyelerine bağlı “Yaşlılara Hizmet Merkezince

verilen  hizmetlerden  yararlanması için rehberlik yapar,

• –Gereksinim duyabileceklerinden hareketle– yatılı geriatrik sosyal hizmet kuruluşlarında ücretli olarak
  • SHÇEK “Huzurevleri ve Huzurevi Yaşlı Bakım Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği” 21.02.2001/24325 s.RG., çerçevesinde (7),
  • SHÇEK “Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde Açılacak Huzurevlerinin Kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkındaki Yönetmelik”04.1987/19422 s.RG., çerçevesinde (8)

verilen  hizmetler konusunda bilgilendirir.

• Ekipteki diğer profesyonellerin hastanın problemlerinin çözümüne ilişkin verdiği hizmette kendisine düşen diğer iş ve işlemleri yapar.

Yaşlı İnsan(lar)ın Gözündeki Sisi  Işığa Dönüştürmek Mümkün

Yaşlılık döneminin çok yönlü sorunlarının bilimler arası ve sektörler arası işbirliğiyle çözülebileceğine, yaşlı kişilerin çok yönlü iyilik halinin fiziksel, sosyal ve ekonomik olanaklar sağlayan programların yaşama geçirilmesiyle sağlanabilineceğine inanıyoru(m-z).

Kaynaklar:

• http://www.sosyalhizmetuzmani.org/yasliinsan.htm Erişim tarihi:20.08.2009
• http://www.sosyalhizmetuzmani.org/yaslisosyalhizmetlerimiz.htm Erişim tarihi:20.08.2009
• http://www.shcek.gov.tr/Kurumsal_Bilgi/Mevzuat/Yonetmelikler/Yonetmelikler.asp Erişim tarihi:20.08.2009
• http://www.sosyalhizmetuzmani.org/tibbisosyalhizmet2.htm Erişim tarihi:20.08.2009
• http://www.shcek.gov.tr/Kurumsal_Bilgi/Mevzuat/Yonetmelikler/YasliHizMerkGunduzluBakimveEvdeBakim.pdf Erişim tarihi:20.08.2009
• http://www.saglik.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF6BE5C7E646045A3C Erişim tarihi:20.08.2009
• http://www.shcek.gov.tr/Kurumsal_Bilgi/Mevzuat/Yonetmelikler/Huzurevleri.pdf Erişim tarihi:20.08.2009
• http://www.shcek.gov.tr/Kurumsal_Bilgi/Mevzuat/Yonetmelikler/Kamu_Huzurevi.asp Erişim tarihi:20.08.2009

Bu metin; 11-13.Kasım.2009 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen 2.Uluslararası Geriatrik Fizyoterapi Kongresi’nde “Yaşlı Tedavisinde Multidisipliner Yaklaşım- Klinik Problem Çözme” konulu panelde sunulmuştur.

Not: Bu Yazı bianet.org Sitesinde Yayınlanmaktadır.