Yaşlı İhtimam İster;Yaşlının Bakımı Daha Da İhtimam İster

“Başkalarının yardımına, desteğine gereksinim duymak beni üzüyor. Hastaneye, eczaneye yalnız gidemiyor, alışveriş torbalarını taşıyamıyorum. Faturaları komşum yatırıyor. Her geçen gün daha da yalnızlaşıyorum. Çalan kapı zili, çalan telefon yüreğimi hoplatıyor. Niye? Mutluluktan. İnsanın arayanı-soranı olmalı. Apartman görevlisinin geldiğinde, bir-iki laf etmeyi seviyorum. Kızımın biri her sabah, yurt dışındaki haftada bir “Anne, ne yapıyorsun?” diye arar. Ölen eşimi özlüyorum. O evin içinde konuşulacak paylaşılacak hatta tartışılacak bir nefesti. Yalnızlığı sevmiyorum ama geldiğinde torunumun müzik dinlemesine de tahammül edemiyorum. Konuşacak birini bulduğumda sürekli konuştuğumun farkındayım. Karşımdaki beni dinlemediğinde, üzülüyorum. Bir şey anlatacakken torunum “Tamam, an’ane. Sonunda ne olduğunu biliyorum” diyerek lafı ağzıma tıkıyor.
Hayat benim dışımda akıyor, sanki. Ya düşersem, ya bir yerlerim kırılırsa diye çok korkuyorum. Yardımsız iş yapamaz oldum. Komşuyu çağırıp, banyo yapıyorum. Başkalarına bağımlı yaşamak düşüncesi bile ürkütücü.“
Fatma Teyze(71) iki çocuklu, yalnız yaşıyor

Gerileme ve kayıpların oluştuğu, insanın kişiliği ve kendini algılayışında değişikliklerin oluştuğu yaşlılık dönemindeki birey;
• özgüveni, uyum yeteneği ve üretkenliği azaldığı,
• uyaranlara yanıtının geciktiği,
• belleğinin zayıfladığı,
• bunaltısının arttığı,
• uyku kalitesinin düştüğü,
• değer kaybına uğradığı,
• statüsünün değiştiği,
• eş – akran kaybının karamsarlığa yol açtığı,
• ekonomik sorunlarının arttığı,
• fiziksel ve mental sağlığının –daha da- bozulacağı endişesi taşıdığı,
• kendi dünyasına çekildiği,
• dışlandığını düşünerek mutsuz olduğu
için sıklıkla bunalıma girmektedir.

Yaşlı bireyin çok yönlü iyilik halini sürdürebilmesi için alıştığı ortamda sevdikleriyle birlikte toplum içinde yaşlanması önemlidir. Yaşlanan kişilerden;
• zevk, ilgi ve istek kaybına uğrayan,
• umudunu ve ümidini yitiren,
• ilgi – sevgi – paylaşma – beraber olma isteği artan,
• yönetilmeye karşı direnç gösteren,
• çevresindekileri sürekli yargılayan,
• ailesinin kendisine bakmayacağını düşünerek kaygılanan,
• hayatın sadece kendi çevresinde dönmesini isteyen,
• kendisiyle bile barışık olmayan,
• hep yakınan, geliri azalan ancak gideri artan,
• kendisine bile sevgisiz ve saygısız olanlar
için ise yaşlılık dönemi sorun olmaktadır.

Alıştığı mekana ve çevreye bağımlılık geliştiren yaşlı bireyin aileler küçüldüğü, kadın çalıştığı, akraba-komşu ilişkileri zayıfladığı için aile içinde evde bakılması da giderek daha da zorlaşıyor. Yaşlının ev içinde bakımı; başta ekonomik, mekansal düzenleme ve bakıcı kaynaklı, hastalık durumunda da tıbbi donanım, ekipman ve sarf malzemesi sağlama kaynaklı güçlükler yaşandığından bakım sorun olmaktadır.
Yaşlı Bakımı (da)sorundur.

Bebek ve çocuk gibi ilgi, destek ve ihtimam gereksinimi olan yaşlı kişiye bakarken;
• fiziksel destek veren, kollayan, taşıyan,
• sağlık kuruluşlarına götüren,
• beslenme, temizlik ve bakımını sağlayan,
• fiziksel etkinlik ve egzersizlerini yaptırtan,
• ilaçlarını veren,
• alış-verişini ve yemeğini yapan,
• odasını, evini derleyip toplayan,
• dinleyip yönlendiren,
• ortak yaşam kurallarını birlikte oluşturup uygulayan
kişiler(bakıcılar) bedensel, zihinsel ve ruhsal olarak yorulur ve yıpranır.
Kırılmama ve kurumama mücadelesi verilerek geçirilerek yaşlılık döneminde;
• konuşma, işitme görme güçlüğü olan,
• idrar ve gaitasını tutamayan,
• düzensiz uyuyan,
• kişisel hijyenine uymayan,
• kısıtlı hareket eden,
• aşırı alıngan, endişeli, yaygaracı olan,
• yapabileceği işleri bile çevresindekilerden bekleyen,
• herkesi ve her şeyi eleştiren,
• herkesle her konuda zıtlaşıp tartışan,
• kimseye güvenmeyen,
• yanında hep birilerini isteyen,
• aynı soruyu defalarca soran,
• sürekli ölümü gündeme getiren,
• genellikle yaşlılığını da reddeden,
• her türlü değişikliğe tepki veren,
• tedavisini ve ilaçlarını aksatan,
• kendine düşen günlük aktiviteleri yapmayan,
• gereksiz ve tehlike yaratabilecek hareketler yapan,
• hep çevresindekileri suçlayan,
• yemesi gerekenleri değil yememesi gerekenleri yiyerek sağlığını bozan,
• belleğinin zayıfladığını kabul etmeyen
kişilerle sorun yaşanmaması olanaksızdır.

“Babam ölünce annem evinde yalnız yaşamaya başladı. Yemek yaparken bastığı sebze kabuğu annem dahil hepimizin hayatını kaydırdı. Ameliyat oldu. Başlangıçta destekle yürüyecekti. Hastanedeyken evi ve odasını düzenledik. Hastane tipi karyola, parçalı yatak, yürüteç, havalı yatak, tekerlekli sandalye, yatak koruyucu(alez) aldık. Onun hareket alanındaki halı dahil tüm engelleri kaldırdık. Banyo ve tuvalete tutamak taktırdık. Klozete adaptör koyduk. 24 saat eşlik etmesi için emşire ayarladık.
Eve geldiğinde yaptıklarımızdan hoşlanmadı. Altının petlenmesini istemiyor. Değil kalkıp koltuğuna oturtmak, yatakta bile oturtamaz olduk. Egzersizlerini yapmıyor. Açlık grevine girdi. Su bile içmiyor. Sürekli kabız. Uyumuyor. Depresyonda,anlayacağın. Hayat hepimiz için çok zorlaştı.”
Yaşlı yakını (annesi 78 yaşında)

Yaşamın bu nihai ve güçlüklerle dolu dönemindeki bireye bakım veren kişiler yaşlı ile ilişkisinde;
• sakin olmaya,
• göz göze iletişim kurmaya,
• sözünü kesmemeye,
• tek yanıtlı / evet – hayırlı sorular sormaya,
• gerektiğinde soru/yanıtını tekrarlamaya,
• yanıt vermesini beklemeye,
• tane tane ve yüksek sesle konuşmaya,
• konuşmasını jest – mimiklerle desteklemeye,
• geçmişten söz ederken, sözü bugüne/geleceğe getirtmemeye,
• gece uyuyabilmesi için gündüz uzun süreli uyumasını engellemeye,
• ev içi / dışında hareketli olmasına,
• diyetini ayarlamaya,
• evde yalnız kalması gerektiğinde görebileceği yerlere ‘fişi çıkar’ , ‘ilacını al’ gibi notlar bırakmaya,
• dışarıya yalnız çıkacağında üzerinde kimlik bilgisi + adres + telefon numarası vb.nin yer almasına
dikkat etmelidir.

Yaşlıya bakmak yorucu, yıpratıcı, köreltici ve tekrarlayıcı bir iş olduğundan bakım verenlerin;
• yaşlıların normal bireylere benze(ye)meyeceğini bilmesi,
• sakin olmayı denemesi,
• sıkça açık havaya çıkması,
• kendine ve sevdiklerine zaman ayırması,
• keyif aldığı şeyleri yapmayı sürdürmesi,
• vereceği tepkiyi geciktirmesi,
• rahatlama tekniklerini öğrenerek uygulaması,
• tüm zamanını yaşlıya ayırmaması
gereklidir.
Bakım verenler / ailesi, yaşlının yaşam kalitesini arttırmaya çabalarken, yaşlının da;
• kuşaklar arası çatışma yerine dayanışma,
• yakınlarının yaşamına müdahil olmama,
• torun, çocuk, gelin/damatlarıyla belli bir mesafeyi koruma,
• aileyi birleştirici rol üstlenme,
• gereksinimi olduğunda rahatlıkla yakınlarını arayabilme,
• gerektiğinde yakınlarının sıkıntısını paylaşabilme,
• yeni ilişkiler kurabilmek için olanakları değerlendirme,
• hayata katılmaya istekli olmayı
ilke edinmesi gerekir.
Bakım verenler yaşlının yaşam kalitesini arttırmaya çabalarken, yaşlının da;
• kuşaklar arası çatışma yerine dayanışmayı,
• yakınlarının yaşamına müdahil olmamayı,
• Ailesi ve çevresindekilerle belli bir mesafeyi korumayı,
• aileyi birleştirici rol üstlenmeyi,
• yakınlarının da sıkıntısı olabileceğini düşünerek, paylaşım yoluna gitmeyi,
• yeni ilişkiler kurabilmek için olanakları değerlendirmeyi,
• hayata katılmaya istekli olmayı
ilke edinmesi gerekir.
Yaşlıların bakım sorunu evrensel olup, yaşlının -mümkün olduğunca- yaşamını kendi evinde/ailesinin yanında sürdürmesi hedeflenerek;
• fiziksel, sosyal ve ekonomik olanaklar sağlayan programların ivedilikle yaşama geçirilmesi,
• evde bakım hizmeti sorumluluğunun aile-devlet-toplum tarafından paylaşılması,
• bakım hizmetinin devlet güvencesi altına alınması,
• evde bakımın sosyal güvenlik ve sosyal yardım sisteminde yer alması,
• bakım hizmeti organizasyonunun sektörler arası işbirliğiyle yapılması
sorunun çözümüne önemli katkı sağlayacaktır.
Bu dönemi daha az sorunla geçirilmesi, oluşan sorunların kolayca çözülmesi için yaşlı ve ailesinin mutlaka desteklenmesi gerekir.

Not: Bu Yazı bianet.org Sitesinde Yayınlanmaktadır.